Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Blaðsíða 255

Af umfjöllun manna um lútherska rétttrúnaðinn
hryllilegri eld, sem um alla eilífð mun pynta alla guðlausa og iðrunarlausa í hinum
hroðalegasta allra staða.18
„Villa“ rétttrúnaðarins er einnig oft rakin til siðbótarmannsins Marteins Lúthers
sem kenndi að maðurinn frelsaðist aðeins fyrir trú. í umfjöllun um það er þó
sjaldnast rætt hvað trúarhugtakið felur í sér og menn átta sig ekki á vídd þess:
Ekki er rétttrúnaður 17. og 18. aldar síður framandi nútímamanni íslenskum en
einveldi. Marteinn Lúther kenndi að menn gætu aðeins fengið syndafyrirgefningu
og hlotið eilíft líf fyrir trúna eina ... Guð átti annars bágt með að umbera bersynd-
ugt mannkyn. Hann var réttlátur en strangur faðir sem refsaði miskunnarlaust,
en átti líka óendanlega mikla miskunn og náð ... Menn gátu efast um sáluhjálp
sína, óttast útskúfun, en settu þeir allt traust á Krist og lifðu sig inn í líf hans og
dauða gátu þeir frelsast, leitt í ljós hvort þeir væru útvaldir.19
Hér verður að huga að aðgreiningu Lúthers í lögmál og fagnaðarerindi. Að-
greiningin, sem er grundvallandi fyrir réttan skilning á guðfræði Lúthers, er
lítt þekkt þeim sem ekki þekkja til guðfræðilegrar umræðu. Samkvæmt
Lúther er veruleikinn reglubundinn. Heiminum er haldið saman af náttúrulög-
málum og siðalögmál sem gilda í samskiptum manna. Þegar þessi lögmál
bindast hinum ytri veruleika talar Lúther um fyrstu notkun lögmálsins. Staða
mannsins sem syndara veldur því að hann notar siðalögmálin jafnt sem nátt-
úrulögmálin til að skilgreina samband sitt við Guð. Þegar lögmálið er þannig
slitið úr sínu eðlilega samhengi þá verður það í samvisku mannsins að tæki
sem Guð notar til að ásaka manninn með og lýkur þverbresti tilveru mannsins
upp fyrir honum. Þetta talar Lúther um sem aðra notkun lögmálsins og þegar
maðurinn er alfarið bundinn lögmálinu á þennan máta þá verða samvisku-
kvalirnar að hreinum vítiskvölum fyrir hann. Lúther er mjög umhugað að hér
sé skýrt greint á milli. Þó að í reynslu mannsins mæti lögmálið honum alltaf
í blöndu fyrstu og annarrar notkunar. Aðgreiningin á milli fyrstu og annarrar
notkunar lögmálsins er fyrst möguleg fyrir boðun fagnaðarerindisins. f ljósi
þess er lögmálinu vísað út úr hinum innra veruleika mannsins og það bundið
við sitt eiginlega svið, hinn ytra veruleika. Þannig ríkir fyrirgefningarorð
Krists í hjarta mannsins, en lögmál Guðs heldur hinum ytri veruleika saman.20
18 Oddur Einarsson: íslandslýsing, 49. Mynd Lútherdómsins var alls ekki eins barnaleg og
af er látið í áðumefndri bókmenntasögu, það sést t.d. af umfjöllun Lúthers um Satan. Sjá:
Ebeling: Lutherstudien Bd. II/3, 208-270; Barth: Der Teufel und Jesus Christus in der
Theologie Martin Luthers.
19 Helgi Þorláksson: Sautjánda öldin, 9.
20 Um aðgreiningu Lúthers milli lögmáls og fagnaðarerindis sjá Sigurjón Arni Eyjólfsson:
Orð Guðs í lögmálinu og orð Guðs í fagnaðarerindinu, 23-32.
253