Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 101

Vegsummerki listarinnar 
leifar slíkra reglna: þegar við segjum „list“ höfum við að minnsta kosti alltaf í
huga „hina miklu list“, það er að segja eitthvað í líkingu við þau stóru form sem
eru „meðvituð endurspeglun heimsmyndar síns tíma“ (þetta er setning höfð eftir
Lawrence Durell úr Alexandríukvartettinum). Þegar við segjum „list“ köllum við
fram yfirbragð (cosmetica) sem hefur til að bera kosmíska vídd, vídd er varðar
byggingu og jafnvel sköpun alheimsins. En ef engum alheimi (kosmos) er til að
dreifa, hvernig getum við þá gert tilkall til slíkrar listar? Skorturinn á kosmos er
kannski grundvallarstærðin í okkar heimi: orðið heimur hefur á okkar tímum ekki
sömu merkingu og kosmos. Þetta felur í sér að „list“ getur ekki merkt „list“ í þess-
um skilningi. (Þetta var röksemdin fyrir upphaflegri tillögu minni að yfirskrift
þessa fundar: „Listin án listar“.)
Með því að innrita borgríkið, polis, inn í kosmos getum við skilið undirliggj-
andi merkingu í þessari setningu Georges Salles: „Listin greinir sig frá þeirri list
sem á undan kom og raungerir sig einmitt vegna þess að hún tjáir annars konar
raunveruleika miðað við einfalda formlega umbreytingu: hún endurspeglar annan
mann. […] Það sem við þurfum að festa hönd á er hvenær tiltekin formleg fylling
gerir sig gildandi sem trygging fyrir fæðingu nýrrar samfélagsgerðar.“3 En þar
sem heimur okkar er ekki lengur kosmískur er okkar polis ópólitískt í þeim skiln-
ingi sem þessi orð gefa til kynna.
Auk afmörkunar þessa kosmoslausa heims og þessarar „ópólitísku“ borgar er
því við að bæta sem ekki ber að vanmeta, og kemur fram í hinni frægu yfirlýs-
ingu Adornos: „Eftir Auschwitz verður öll menning, líka sú sem beitir fyrir sig
áríðandi gagnrýni, að sorphaugamat.“4 Auk þess gildis sem orðið „Auschwitz“
felur í sér, verður það hér að samheiti yfir mörg önnur óbærileg fyrirbæri. Þessi
ummæli réttlæta hins vegar ekki að listaverkinu sé breytt í „sorphaugamat“. Það
verður þvert á móti skelfilegur endurómur þeirrar athugasemdar sem Leiris lét frá
sér fara löngu fyrir stríðið, eða árið : „Eins og málum er háttað er ekki lengur
hægt að sýna eitthvað sem ljótt eða viðbjóðslegt. Jafnvel saurinn verður fallegur.“5
Við getum hvorki losað okkur undan ruslahaugum heimsins og heimsósómans
né breitt yfir þá. Það er þannig sem engum kosmos er til að dreifa. Við höfum hins
vegar engin hugtök um list án kosmos og án polis, rétt eins og slík list eigi að vera
til staðar, eða að enn sé um „list“ að ræða.
Þannig eru allar þær ásakanir, tilvísanir og öll þau hvatningarorð sem beint er til
listarinnar á forsendum hins ímyndaða kosmos eða tiltekinnar polis, sem listin ætti
að standa ábyrg fyrir eða ganga sjálfkrafa út frá, staðlausir stafir, því slík tilgáta á
sér að okkar mati enga haldbæra forsendu. Þannig er ekki hægt að hugsa sér þann
vettvang „listarinnar“ þar sem hægt væri að beina til hennar slíkum spurningum,
tilmælum eða bónum.
Í þessum mæli – sem er í raun ómælanlega víður – beitir listin sjálfa sig óvægi-
legum gjörningi og áreynslumiklu ferli er tekur mið af eiginlegum kjarna hennar
sem er orðinn að ráðgátu, ráðgátu sem birtist í hennar eigin ummerkjum. Ekki í
 Hér vitnað eftir Déotte, Le Musée, bls. .
 T. W. Adorno, Dialectique négative, París, Payot , bls. .
 M. Leiris, Journal %&//–%&,&, Gallimard, París , bls. .
Hugur 2013-4.indd 101 23/01/2014 12:57:28