Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 155

Vilji og túlkun 
hinna verkanna og því má halda fram, eins og ég geri hér, að heimspekilegt efni
þeirra allra verði á endanum að skilja sem hluta þeirrar hugmyndar sem knýr
hugsun Ricœurs og vísar henni veginn, þ.e. hugmyndarinnar um heimspekilegt
kerfi.
V
Ég sagði í upphafi að þessi hugmynd um kerfi eigi erfitt uppdráttar í verkum
Ricœurs sjálfs af þremur ástæðum, í fyrsta lagi vegna áherslu hans á einstök
viðfangsefni, í öðru lagi vegna nokkurra grundvallarskoðana er varða eðli heim-
spekinnar og í þriðja lagi vegna sýnar Ricœurs á grundvallarstöðu hinnar mann-
legu sjálfsveru í heiminum. Vegna þeirrar breiddar og Mölbreytni sem einkennir
rannsóknir Ricœurs, eins og við höfum séð, mætti álykta að hugsun hans rúmi
hreinlega ekki hugmyndina um kerfi. Og með hugmynd hans um innri takmark-
anir heimspekinnar sem skynsamlegrar orðræðu í huga mætti einnig draga sömu
ályktun. Loks virðist kenning hans um áhrif yfirsjónarinnar og handanverunnar
á stöðu sjálfsins í heiminum vera í hrópandi mótsögn við þá tilgátu mína að
heimspeki hans sé knúin áfram af hugmyndinni um altækt hugtakakerfi. Raunar
segir hann sjálfur í innganginum að Hinu sjálfrá!a og hinu ósjálfrá!a að „frelsi og
handanvera lúti engu hugsanlegu kerfi, ekki frekar en frelsi og náttúra“.12
Við skulum hafa þessa fyrirvara í huga nú þegar við skoðum nánar það kerfi
sem ég vil máta heimspeki hans við. Við skulum fyrst veita athygli tengslunum á
milli vi!fangsefnisins og a!fer!anna.
Sjálfið (eða viljinn) er staðsett á milli yfirsjónar sem leiðir til fullkominnar
merkingarupplausnar og handanveru sem er forsenda þess að endurheimta merk-
inguna.
Aðferðafræðilíkanið samsvarar þessari skýru aðgreiningu viðfangsefnisins.
L#singartúlkunar á merkingu er þörf svo hægt sé að nálgast innri gerð sjálfsins,
reynslutúlkunar á einkennum er þörf til að nálgast merkingu sjálfsins þegar það
glatar sér í ástríðum sínum, ljó!túlkunar er þörf til að nálgast þá merkingu sem
sjálfið getur mögulega uppgötvað sjálft í merkingarbærum tengslum þess við aðra
og heiminn. Ég nota hugtakið „túlkun“ fyrir þessar þrjár aðferðir því hér er einmitt
um ólíkar túlkanir að ræða eins og kemur skýrt fram í síðari verkum Ricœurs.
Hér höfum við skýrt og ótvírætt hugtakakerfi sem tengir viðfangsefni hugs-
unarinnar (viljann eða sjálfið, bæði í sjálfum sér og eins og þau þróast og uppgötva
sig sjálf í veruleikanum) við þær leiðir sem hugsun okkar á að vinna eftir.
Megineinkenni þessa „kerfis“, eins og raunar allra skapandi heimspekikerfa, er
innri kraftur þess eða sá sköpunarmáttur heimspekilegrar hugsunar sem leiðir af
réttri beitingu þess. Öll kerfi af þessu tagi eru annað og meira en heimspekileg
verkfæri til að greina ný vandamál í heimi reynslunnar. Þau eru einnig í stöðugu
endurvinnsluferli eða endursköpun. Ómögulegt er að gefa endanlega og full-
komna skýringu á kerfinu: það býður upp á ótæmandi möguleika og verður því
 Ricœur : .
Hugur 2013-4.indd 155 23/01/2014 12:57:30