Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 102

 Jean-Luc Nancy
fyrsta skiptið: kannski er öll saga listarinnar mörkuð spennu og þvingunum gagn-
vart hennar eigin ráðgátu. Spennu og þrengingum sem virðast á okkar tímum ná
hámarki. Kannski virðist það bara vera þannig. Kannski sjáum við hér blossa upp
átök sem eiga sér að minnsta kosti tíu alda sögu – eða allt frá tilurð Vesturlanda.
Eitt er að minnsta kosti ljóst, að „listin“ stendur völtum fótum á merkingu sinni,
rétt eins og „heimurinn“ á reglu sinni og áfangastað. Í þessum skilningi er enginn
ágreiningur um hvert skuli stefna: Við ver!um að fylgja þessum gangi mála, og
við verðum að kunna a! gera $a!. Það tilheyrir reglu og skyldu hinnar ströngustu
þekkingar, en ekki ásökununum, formælingunum eða hinum blindu lofgjörðum.
3.
Rétt er að hafa í huga að allar ásakanirnar eða einföldu fullyrðingarnar um tæm-
ingu listarinnar eru komnar til ára sinna. Kant skrifaði að kannski hefði listin „náð
óyfirstíganlegum mörkum sínum, sem ekki yrði lengur hliðrað til“.6 Í málflutningi
Kants rekast slík mörk á við ómælanlega aukningu þekkingarinnar. Hér er ekki
um staðfestingu á endanlegri tæmingu að ræða, heldur er þetta fyrsta yfirlýsingin
um „endamörk“ undir hinu tvíræða formerki óstöðvandi fullnustu listarinnar. Við
þekkjum einum of vel yfirlýsingar Hegels um að listin tilheyri fortíðinni sem birt-
ingarmynd hins sanna. Renan, sem kannski hafði það í heimildarleysi eftir Hegel,
skrifaði í lok . aldarinnar: „Hin mikla list […] mun hverfa. Sú tíð mun renna
upp að listin tilheyri fortíðinni.“7 Duchamp gaf frá sér þessa yfirlýsingu: „Listin
hefur þegar verið hugsuð til grunna.“8
Það eitt að taka saman athugasemdir við þessar Mórar fullyrðingar og afdrif
þeirra myndu kalla á gríðarlega vinnu. Ég læt mér hér nægja að draga fram eina
niðurstöðu. Listin á sér sögu, kannski er hún hrein saga í sjálfri sér, það er að segja
ekki framþróun heldur umgangur, atburðarás, birting, brotthvarf, atburður.9 En
hún býður alltaf upp á fullkomnunina, upp á framkvæmdina. Ekki fullkomnun
sem endanleg markmið og endamörk sem stefnt er að, heldur þá fullkomnun sem
felst í komu og kynningu eins staks hlutar, eins og það sem er mótað fullkomlega
í samræmi við veru sína, í sinni entelechia, svo stuðst sé við orð frá Aristótelesi
sem merkir „veru mótaða fullkomlega samkvæmt markmiði sínu“. Um er að ræða
fullkomnun sem er stöðugt í gangi, en leyfir ekki framþróun frá einni entelechia
til annarrar.
Þannig er saga listarinnar saga sem dregur sig sífellt og fyrirvaralaust í hlé frá
sögunni og sagneðli sínu í skilningi framvindu og „framfara“. Við gætum orðað
 I. Kant, Kritik der Urteilskraft, §.
 E. Renan, Dialogues et fragments philosophiques, bls.  (önnur samræða, „Probabilités“).
 M. Duchamp, tilvitnun í N. Arambasin, La conception du sacré dans la critique d’art en Europe entre
%,,' et %&%+, doktorsritgerð í trúarlegri mannfræði, Université Paris IV-Sorbonne, nóvember ,
. bindi, bls. . Þetta verk hefur að geyma verðmæta námu upplýsinga varðandi umræðuna um
„endalok listarinnar“ og hvaða áhrif hún hefur haft á listina og umræðuna um hana á umræddu
tímabili.
 Jan Patočka hefur sett fram ýmsar hugmyndir í þessa átt; sbr. J. Patočka, L’art et le temps, París,
POL .
Hugur 2013-4.indd 102 23/01/2014 12:57:28