Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 29

Arfar Don Kíkóta 
stöðugt. Það þýðir að Halldór Guðjónsson hafi ekki orðið að gagnólíkri persónu
þegar hann skipti um nafn og tók að kalla sig „Laxness“. Um leið getum við ekki
sagt að X hafi sjálfsemd og um leið neitað því að X hafi mögulega ævisögu.26
Þessa greiningu MacIntyres má þýða yfir á mitt hugtakamál: Það sjálf sem er
sértekning frá frásögu er það sem ég kalla „grindina“.
Það má líka beita þessari greiningu á hugtökin um m-samsemd og skurðpunkt
þeirra. Gunna er í einni lýsingu „forstjóri fyrirtækisins BB“, í annarri lýsingu
„eiginkona Þórarins“. Það verður að vera hægt að segja sögur um Gunnu ef skýra
megi að lýsingin eigi við sömu persónuna, að m-samsemdirnar mætist í einum
skurðpunkti.
Af þessu má sjá að grindin og skurðpunkturinn hafa frásagnarformgerð, fyrir
utan það að hafa sagnformgerð. Segni þeirra er því allmikil.
En hvað með hugveru-vitundina? Ég mun nú leitast við að sýna fram á að
hugsun og önnur meðvituð ferli hafi sagngerð, því hafi hugveru-vitundin sagn-
gerð líka.
Ef lífvera L hugsaði aldrei og gæti ekki hugsað er erfitt að sjá að L geti talist
hafa sjálf. Amaban getur ekki hugsað og hefur því ekkert sjálf. Gagnstætt því er
manninum fært að hugsa og því getur hann haft sjálf. En tveir einstaklingar geta
ekki hugsað sömu hugsanirnar, þ.e. upplifað sömu hugsun, þótt inntak hugsunar
þeirra kunni að vera hið sama (báðir gætu hugsað „ plús  eru “, inntakið er
það sama en hvor um sig hefur sína aðgreindu upplifun af hugsuninni). Upplifuð
hugsun mín greinir mig frá öðrum mönnum. Sjálf greinast frá hvert öðru með
svipuðum hætti og hugsanir, sjálf mitt er annað en sjálf þitt með líkum hætti og
hugsanir mínar tilheyra mér, ekki þér, samanber það sem áður segir um „mín-
leika“.
Mismunandi manngerðir hugsa með mismunandi hætti, siðblindinginn hugsar
aðrar hugsanir en góðmennið. Af þessu má sjá að hugsanir varða sjálfsemd okkar
miklu og þar með sjálf okkar. Því hvað er sjálf án sjálfsemdar? Af þessu má sjá að
sjálf og hugsanir eru nátengd, við erum sumpart það sem við hugsum (og það að
við hugsum).
Lítum nánar á eðli hugsunarinnar. Stundum leita hugsanir á okkur án þess
að okkur takist að bægja þeim burt, köllum slíkar hugsanir „ósjálfráðar hugs-
anir“. En við kæmumst ekki langt ef við hefðum ekki visst vald yfir hugsunum
okkar, þ.e. réðum ekki hvort við hugsuðum um X fremur en Y með hætti a eða b.
Köllum slíkar hugsanir „sjálfráðar hugsanir“. Sjálfráð hugsun er eins og breytni,
við breytum innra með okkur þegar við hugsum með sjálfráðum hætti. Við gæt-
um fullt eins hugsað upphátt eða talað en þá fremjum við málgjörðir, breytum
með tilteknum hætti. Hugsun er a.m.k. oft hljóð málgjörð; athugið að ósjálfráðar
hugsanir má líka tjá upphátt, þá birtast þær sem málrænt atferli en ekki eiginleg
breytni.
Ljóst má þykja að sjálfráða hugsun krefst viljafrelsis. Getur vera sem ekki hefur
snefil af viljafrelsi talist hafa sjálf? Sé vilji hennar bundinn á klafa erfða og um-
 MacIntyre : –.
Hugur 2013-4.indd 29 23/01/2014 12:57:24