Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 49

Skapandi sjálfsgleymi 
fornum spekingskonungum og forkólfum hinnar konfúsíanísku „leiðar“ (dao 道)
en daoistar hið náttúrulega ferli eða „leið“ (einnig dao 道). Hin fyrri er leið sið-
menningarinnar, hin síðari leið náttúrunnar í heild sinni en þar ber að hafa í huga
að manneskjan er engu síður liður í henni en önnur fyrirbæri.
Sköpunarhugtakið leiðir síðan eðlilega af því hvernig sjálfinu er fyrir komið eins
og komið verður að síðar. En hugum fyrst stuttlega að hinu vestræna sköpunar-
hugtaki. Á Vesturlöndum hefur verið rík tilhneiging til að líta svo á að skapandi
athöfn eigi uppruna sinn í djúpum einstaks sjálfs og að afurð hennar sé þar með
jafnframt algerlega einstök. Sköpun er því nánast lögð að jöfnu við frumleika.
Hugsanlega má rekja þessa tilhneigingu að nokkru leyti til sköpunarsögu Gamla
testamentisins þar sem Guð skapar heiminn úr „engu“ nema eigin sköpunarafli25
en vissulega hefur áherslan á hið aðgreinda og skapandi sjálf styrkst með vaxandi
einstaklingshyggju frá og með nýöld.26 Í samtímanum er að finna mörg merki
þessarar tilhneigingar. Gríðarleg virðing er borin fyrir frumlegri athöfn, nánast
óháð inntaki hennar og afleiðingum. Að sama skapi þykir forkastanlegt að vera
staðinn að því að apa eftir öðrum og teljast þar með „ófrumlegur“. Þung áhersla
vestrænna menntastofnana á að innræta nemendum sínum að ritstuldur sé alvar-
legur glæpur og dómstóla á að verja hvers kyns höfundarrétt eru jafnframt dæmi
um birtingarmyndir þessarar hugsunar. Það er engin tilviljun að spjótunum hefur
ósjaldan verið beint að kínverskum náms- og viðskiptaháttum hvað þessa þætti
varðar. Hér er um ótvíræðan menningarárekstur að ræða.
Með hliðsjón af hinu kínverska sjálfshugtaki sem reifað var hér að framan má
draga fram eftirfarandi eiginleika skapandi athafnar: . Sköpun er linnulaus við-
leitni til skapandi samstillingar við stöðugt breytilegar kringumstæður og því
síður bundin við eiginlega „afurð“. . Sköpun er ávallt samsköpun geranda og
kringumstæðna og því ekki eign einstaklingsins. . Sköpun felst í því að nýta sér
þekkingu á þeim fyrirmyndum sem kunna að vera viðeigandi fyrir þær tilteknu
kringumstæður sem um er að ræða hverju sinni. . Gildi sköpunarinnar er þannig
metið á grundvelli þess sem hún færir þeim sem aðild eiga að henni eða hún hefur
áhrif á en ekki með tilliti til þess hvort hún eigi sér fyrirmynd eða ekki.
Af þessu má glögglega sjá að framangreindir árekstrar varðandi ritstuld og brot
á höfundarrétti eru fyrst og fremst menningarlegs eðlis.27 Í gegnum tíðina hefur
þótt eðlilegt og jafnvel lofsvert að byggja á tilhlýðilegum fyrirmyndum. Hins veg-
ar er eiginleg sköpun talin felast í fínlegri og persónulegri túlkun endurtekning-
arinnar. Alveg eins og náttúran gerir aldrei nákvæmlega hið sama í tvö skipti er
 Að mati Weiners (: ) hefur sköpunarsaga Biblíunnar fært Vesturlandabúum hugmyndir
á borð við „() lotningu fyrir skaparanum, () gott eðli sköpunarinnar og () sköpun úr tómi eða
neind“.
 Þótt „frelsið“ sem Kant ánafnar ímyndunaraflinu strax á upphafssíðum Gagnr#ni dómgreind-
arinnar sé síðar í bókinni takmarkað mjög við markmið skynseminnar er kenning hans án nokk-
urs vafa áhrifamesta heimspeki Vesturlanda um sköpunarafl sjálfsins. Sjá Kant /: §, s.
.
 Með þessu er höfundur engan veginn að réttlæta ritstuld og brot á höfundarrétti, hvað þá að draga
úr þeim gildum sem liggja til grundvallar vestrænum tilburðum til að koma í veg fyrir þau, heldur
einungis að setja fram skýringu á því hvers vegna svo örðugt reynist að skýra alvarleika þeirra fyrir
fólki sem mótast hefur í kínverskum og austur-asískum menningarveruleika.
Hugur 2013-4.indd 49 23/01/2014 12:57:25