Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 67

List og l#!ræ!isskipan 
Eins og Ólafur Páll tekur fram, á þessi einstaklingur, þessi borgari, ekki við sem
grunngerð lýðræðis nútímans. Til þess er samfélagið orðið of flókið og margbrot-
ið. Efnahagseiningarnar eru ekki lengur skýrt afmarkanlegar og hagsmunir þeirra
sem að samfélaginu standa eru afar ólíkir og misjafnir. Þessi borgaralegi einstak-
lingur, bundinn efnahagslegri skynsemi búsins, er einnig of takmarkaður, að mínu
mati, til að geta staðið undir kröfu Vilhjálms um vel ígrunduð lýðræðisviðhorf.
Hinn efnahagslegi maður, homo economicus, myndar sínar tengingar og sambönd
á fábreyttum forsendum, á vel skilgreinanlegum efnahagsstærðum búsins sem
einfalt var að margfalda til að ná tökum á efnahagsstærðum ríkisins. Nútímamað-
urinn er mörgum háður á afar Mölbreyttan hátt. Þess vegna eru hagsmunir hans
ekki einfaldir, þannig að skynsemin dugi til, heldur margir. Grunneining lýðræðis
nútímans er því ekki vel skilgreindur einstaklingur, heldur vitundarvera sem er
hluti af margvíslegum, ólíkum og mótsagnakenndum merg!um. Það er þessi vit-
undarvera sem þarf að yfirvinna skynsemisviðhorfin sem eru of takmarkandi til
að ná tökum á margræðum heimi, og ná tökum á lýðræðisviðhorfum sem taka
á málunum á margvíslegan og sífellt gagnrýnan hátt, þannig að mögulega megi
sætta ólík átakasjónarmið sem til staðar eru, bæði í vitundarverunni og í samneyti
hennar við a!ra.
Vitundarveran, einingin í lýðræðinu, mótast í Mölbreyttum tengslum við ólík
kerfi þar sem margvísleg ætlan eða vilji á sér stað. Hún er hluti af margvíslegri vit-
und, á þátt í, meðal annars, ættarvitund, (ölskylduvitund, stéttarvitund, fag vitund,
hópvitund, neytendavitund og $jó!arvitund. Skoðanir, vitneskja og vilji, sem kalla
má grundvöll lýðræðisskipanar, eru ekki bundnar við einstaklinginn, heldur mót-
ast í flóknu samspili, skyldum, skuldbindingum og, ekki síst, fyrirmyndum. Vit-
undin í lýðræðiskerfi, eða kerfi sem vill vera lýðræðiskerfi, er því ekki ein, eins og
borgaravitundin, heldur mörg. Hún er heldur ekki frjáls nema að litlu leyti; að
megninu til er hún skilyrt. Þess vegna er hugmyndin um borgarann, þingmann-
inn eða ráðherrann sem ætlar að kjósa eftir sannfæringu sinni, sem borgaralegur
einstaklingur, ekki bara einfeldningsleg heldur beinlínis hættuleg: hún ógnar í
grunninn hinum gagnrýnu lýðræðisviðhorfum og vilja sem Vilhjálmur vill hafa
í hávegum; hún grefur undan draumi Ólafs Páls um réttlátt samfélag. Það er
á þessum nótum sem í framtíðinni verður þörf á að skoða hvernig lýðræðisleg
skipan á sér stað og kemur til með að verða í margvíslegu samneyti margbrotinna
vitundarvera sem eru knúnar til að vera í senn einstakar og margar.
Frá myndlist til l#!ræ!isskipanar
Við höfum þegar skoðað forsendur stjórnskipanar eins og hún birtist hjá Arist-
ótelesi en þá þegar er lýðræðishugtakið orðið flókið og margbrotið í eðli sínu og
tengingum. Lýðræði er þá einugis ein af mörgum áherslum í möguleikum stjórn-
skipanar þeirra tíma þar sem merking þess mótaðist á síkviku samspili við aðrar
hugmyndafræðilegar áherslur um stjórnun ríkis. Lýðræðið var hvorki eina mögu-
lega gerð stjórnarfars né sú æskilegasta, þótt Aristótelesi þætti hugmyndin vart
Hugur 2013-4.indd 67 23/01/2014 12:57:26