Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 109

Vegsummerki listarinnar 
að geta greint á milli þess spors sem Guð hefur skilið eftir sig í hinni viti bornu
skepnu annars vegar, í manninum sköpuðum í mynd Gu!s, og hins vegar í öðrum
formum þessa spors, í öðrum skepnum og verum sköpunarverksins. Þessi önnur
form, eða slóðarformið, hafa eftirtalin einkenni (hér samkvæmt greiningu heilags
Tómasar frá Aquino): slóðin er fyrirbæri sem „stendur einungis fyrir orsakasam-
hengi orsakarinnar, en ekki form hennar“.16 Tómas tekur dæmi af reyknum, þar
sem orsökin liggur í eldinum. Þegar hann Mallar um merkingu orðsins vestigium,
sem vísar einkum til iljarinnar eða skósólans, fótsporsins, bætir hann við: „Ve-
stigium samsvarar ekki orsök sinni eða fyrirmynd, ólíkt því sem við sjáum í „styttu
Merkúrs sem stendur fyrir guðinn Merkúr“ og er ímynd [image]. (Við þurfum að
hafa í huga að samkvæmt aristótelískum skilningi er fyrirmyndin einnig orsök,
hin „formlega orsök“.)
Í styttunni höfum við Hugmyndina, eidos, og líkneskju guðsins. Í reyk slóðar-
innar er eidos eldsins ekki til staðar. Hægt væri líka að segja að styttan byggi yfir
sínu „innra“, eins konar „sál“, sem reykurinn hefði ekki. Eldurinn varðveitir ekki
annað en brennslu sína. Við segjum gjarnan „þar sem er reykur, þar er eldur“, en
hér hefur reykurinn fyrst og fremst gildi sem Marvera eldsins, sem Marvera forms
eldsins. (Ólíkt þeim eldi, segir heilagur Tómas, sem er tendraður fyrir tilverknað
elds sem kveikir í.) Engu að síður hugum við ekki að þessari Marveru sem slíkri,
við tökum ekki tillit til ómögulegrar myndgervingar eldsins, heldur beinum við
athygli okkar að nærveru slóðarinnar, að leifum hennar og að opnun nærveru
hennar. (Latneska nafnorðið vestigium er dregið af sögninni vestigare, að rekja
slóð einhvers, hugtak af ókunnum uppruna. Það felur ekki í sér rannsókn, heldur
einungis verknaðinn að leggja spor sín í slóð annarra.)
Eldurinn er vissulega til samkvæmt guðfræðinni: Hann er eldur Guðs – og það
er einungis þessi eldur sem er til í raun og veru, í einu og öllu. Hitt eru aska og
reykur (alla vega eru þetta sjónarmið annars póls hinnar guðfræðilegu greiningar
– á meðan hinn stendur fast við staðfestingu og játningu sköpunarverksins í heild
sinni). Ég leita því ekki að beinum uppruna „slóðarinnar“ út frá guðfræðinni. Ef
svo væri, væri ég enn með leifar guðfræðinnar innanborðs. Við höfum dæmi um
þá staðreynd að slóðin hafi fullkomlega trúarlegt innihald í jaðar-helgisögnum
íslams: fótsporið sem Múhameð skildi eftir sig er hann steig til himna. Á bak
við hina kristnu guðfræði er líka að finna andlega og biblíulega hefð um sporin
og slóðina. En spor Guðs verða áfram hans spor, og Guð eyðir sjálfum sér ekki í
þeim. Við leitum annars; listin vísar til annars. Of mikil starsýni á orðið „slóð“,
eins og á hvaða orð sem er, gæti orðið til þess að við gæfum því heilaga merkingu
í einhverjum skilningi sem eins konar helgum líkamsleifum (annað form „leifa“).
Hér þurfum við hins vegar að tileinka okkur merkingarfræði sem felur sjálf í sér
slóðina: ekki láta merkinguna nema staðar frekar en fót förumannsins.
Það sem ég legg til hér og nú við þessar aðstæður – og þar er að mínu viti lagt
 Summa theologiae, I, q. , a. . – Um myndina og vestigium hjá heilögum Tómasi, sjá Georges
Didi-Huberman, Fra Angelico – Dissemblance et figuration, París, Flammarion . Ég hef annan
skilning en hann og býð upp á ekki-díalektíska túlkun á vestigium en innan guðfræðinnar á hin
dialektíska túlkun Didi-Hubermans vel heima.
Hugur 2013-4.indd 109 23/01/2014 12:57:28