Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 121

Brosi! 
og hún iðulega er. Í brosinu verður líkaminn myndlíking, segir Plessner;
náttúran verður að list.
Ég tel víst að þetta sé í fyrsta sinn sem nokkurt verka Plessners birtist á
íslensku en hann hefur notið vaxandi athygli fræðimanna erlendis á undan-
förnum áratugum. Ég tel að hugmyndir hans eigi fullt erindi við heim-
spekina í dag enda til þess fallnar að varpa áhugaverðu ljósi á mannlegan
veruleika. Þar að auki er fengur að heimspekilegri umMöllun um brosið sem
hefur líklega læðst jafn hæversklega framhjá breiðgötum heimspekinnar á
tuttugustu öld og Plessner sjálfur.2
Brosið er margræðara en nokkurt annað svipbrigði mannsins og sérstaða þess
virðist fólgin í því hve erfitt er að koma auga á nokkur skýr tengsl á milli tján-
ingarinnar og tilefnis hennar, líkt og greina má í tjáningu sterkra ástríðna sem
og í hlátri og gráti. Ef fullyrðingu þessa mætti til sanns vegar færa væru þessir
erfiðleikar af hinu góða, því með brosinu stæði manninum til boða tjáning sem
hæfði öllum þeim margvíslegu og ólíku hræringum sem bærast innra með honum.
Svo virðist okkur í fljótu bragði. Aðstæður þær og stemningar sem kalla fram bros
eiga vart nokkuð sameiginlegt, fyrsta bros ungbarnsins og hinsta brosið á dánar-
beðinu virðast svipta tjáninguna öllum merkingarbærum ásetningi sem bendir
til þess að hér sé um ómeðvitaða þætti mannlegrar tilveru að ræða. Jafnframt
endurspeglar brosið, í ótal brotum og blæbrigðum, mannlega hegðun og aðstæður
mannlegrar tilveru. Vitneskjan brosir rétt eins og fávísin, stoltið og hógværðin,
yfirlætið og undirgefnin. Við berum kennsl á hið hlýlega, kuldalega og hlédræga,
háðska og samúðarfulla, afsakandi og fyrirlítandi bros. Það getur tjáð undrun,
innsæi og endurfundi, skilningsleysi og samþykki, holdlega vellíðan og nautn
en einnig sorg og biturð. Það innsiglar í jöfnum mæli sigur og ósigur. Ómæld
viska spámannsins og djúphygli Búddans, hefðbundið yfirbragð fornra líkneskja,
leyndar dómur Mónu Lísu, hin ljúfa endurlausn Ó$ekktu konunnar úr Signu,3 tor-
tryggni hins aldna Voltaires og skarpskyggni hins lífsreynda Rembrandts, af þeim
öllum stafar skýr bjarmi þessa auðþekkta ljósgjafa.
I
Hvert er eðli hans? Ef við höldum okkur við hughrifin þá birtir og lifnar yfir
andlitinu og á því slaknar svo það verður vinalegt og afslappað á að líta. Þetta vita
portrettmálarar og ljósmyndarar og færa sér í nyt. Svipbrigðalaust andlit á ljós-
mynd virðist uppskrúfað, en vinalegu brosi fylgir slökun. Örlítið dýpri hrukkur
í kringum augu og munn draga fram dýpt, ljós og skugga, þær skerpa og Mörga
andlitsdrættina á myndinni, færa með sér aukna hlýju og nánd sem eru ómissandi
 Þýðingin byggir á texta Helmuths Plessner, „Das Lächeln“, Gesammelte Schriften in zehn Bänden,
bindi VII, Ausdruck und menschliche Natur. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag, , bls. –
. Birt með góðfúslegu leyfi útgefanda. Allar neðanmálsgreinar eru athugasemdir þýðanda.
 Fr. Inconnue de la Seine. Eftirmynd af dauðagrímu ungrar óþekktrar konu sem fannst látin í Signu
um aldamótin  og var vinsæl veggprýði listamanna í upphafi . aldarinnar.
Hugur 2013-4.indd 121 23/01/2014 12:57:29