Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 123

Brosi! 
slík ekkert um það hversu sterk eða skýr geðshræringin er sem brosið opinberar.
Hér þarf að huga að því hvernig tjáningin lagar sig að tilfinningunni, eða nánar
tiltekið, hræringum sálarlífsins. Fínleg blæbrigði brossins samræmast viðkvæmni
kenndarinnar, stemningarinnar, geðshræringarinnar eða hverri þeirri reynslu sem
manni hugnast að nefna. Sigri hrósandi, ánægjulegt eða friðsælt bros hæfir til-
finningu sinni ekki síður en sjálfumglatt og meinfýsið, kaldhæðið eða biturt bros.
Það segir ekkert um stærð, styrk, fyllingu eða trúverðugleika tilfinningarinnar
þótt hún sé tjáð með fínlegu látbragði brossins, hún þarf fyrir vikið ekki að vera
veikari, smærri, yfirborðskenndari eða ótrúverðugari. Hún kann að vera þroskuð
og öflug en blómstra þó aðeins með þessum tjáningarhætti og engum öðrum.
Við sögðum brosið þögult og hófstillt, tempraða tjáningu. Orðið „temprað“ er
varasamt, þar eð það virðist valda þeim hughrifum sem heiti brossins í ýmsum
tungumálum kallar fram. Orðin „Lächeln“, „sourire“, „subridere“ og „glimm-
lachen“ eru öll dregin af orðinu „hlátur“ líkt og um keimlíkt upphafsstef eða
smávægileg ummerki hans væri að ræða. Jafnvel þar sem brosið á sér nafn með
eigin kennimynd (t.d. „smile“) renna orðin bros og hlátur saman.5 Náttúrulega
eiga slíkar orðsiMar sér skýringu og eru ekki úr lausu lofti gripnar. Mjög oft hefst
hláturinn eða Marar út með brosi. Oft lætur maður bros nægja þó að hlátur væri
við hæfi. Gamall og daufur brandari eða ódýrt grín laðar ekkert fram hjá okkur
lengur. Burtséð frá því hvort annað er upphaf eða niðurlag hins hefur tjáningin
sameiginleg einkenni og því ber lítið á því þegar bros tekur við af hlátrinum eða
(eins og maður segir) brýst ekki út í hlátri. Neistinn kann að kveikja glóð þó að
hann verði ekki að björtu báli.
Bros getur verið upphafs- eða lokagervi hlátursins en einnig komið í hans stað.
Aftur á móti leysir hláturinn brosið ekki af hólmi með sama hætti og verður þessi
einstefna best skýrð með þeirri skoðun á brosinu að það sé tempraður vísir að
hlátri. Hið þróaða, yfirgripsmeira, stærra, getur hvorki komið í stað né vísað til
hins vanþróaða, ófullburða, smærra. Aðeins það sem er lítt áberandi og auðfangað
getur verkað sem staðgengill einhvers annars. Sambandi brossins og hlátursins
má líkja við samband daðursins og ástarinnar: í hinu fyrrnefnda býr eitthvað af
hinu síðara, daðrið lætur eins og ástin, þó er það aðeins vísir að henni.
Hvikul ytri líkindi brossins og hlátursins valda því að tungumálið heldur sem
fastast í skyldleika þeirra og – sit venia verbo 6 – þá túlkun að brosið sé undir-
skipað hlátrinum. Raunin er þó önnur. Við getum látið hjá líða að þræta um hvort
hláturinn heMist ávallt og undantekningarlaust með brosi (enda málið órannsak-
að). Sá skilningur að hláturinn sé í sjálfu sér ekki markmiðið með brosinu vegur
þyngra en þessar vangaveltur um svipbrigðin. Brosið leysir oft (og þó alls ekki
alltaf ) hláturinn af hólmi, þau koma vissulega hvort í annars stað, en þó hefur
brosið sitt eigið auðþekkjanlega eðli, það hentar aðstæðum með sérstökum hætti,
 Þýskan og franskan gefa ákveðnar orðsiMar orðanna hlátur og bros til kynna. Hlátur er „Lachen“
á þýsku, „rire“ á frönsku, bros er „Lächeln“ á þýsku, „sourire“ á frönsku. „Sourire“ er síðan dregið
af latneska orðinu „subridere“ sem gefur sömu orsiMar til kynna, að brosið búi undir hlátrinum.
Þýska orðið „glimmlachen“ þýðir bókstaflega glithlátur og gefur í skyn að í brosinu skíni í, eða
glitri á, hláturinn.
 Latína, merkir „afsakið orðbragðið“.
Hugur 2013-4.indd 123 23/01/2014 12:57:29