Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 59

List og l#!ræ!isskipan 
búa yfir valdi til að stjórna, og fáveldi þegar hinir ríku og vel ættuðu, sem eru
fáir, gera það“.10 Af þessum tveimur kostum telur Aristóteles fáveldi, sem hreint
auðveldi, ekki vera æskilegt. Hann segir það aldrei vera gott, en það geti verið
mis-slæmt. Kostir þess séu að þeir sem hafi nóg á milli handanna hafi nægan
tíma til að ígrunda hlutina og ræða þá í sameiningu, auk þess sem mögulegt sé að
auðugur maður komi til með að halda jafn vel utan um bú samfélagsins og eigið
bú; hann sé búinn að sýna það í verki að hann geti stjórnað vel. Ef skilgreining á
þeim auð sem þarf til þess að eiga aðild að stjórninni er hófleg geta aðilar auðveld-
isins verið nokkuð margir, sem Aristóteles telur að væri betra. Hann nefnir einnig
að aðferðir auðveldis til að skipa mikilvægum embættum séu skynsamlegar; þar
sé almennt kosið um þá sem taki að sér mikilvæg embætti og þannig geti vel
skipulagt auðveldi haft vissa kosti aðalsveldis í för með sér, ef það veldur því að
þeir hæfustu séu valdir til starfa. Hins vegar eru, að mati Aristótelesar, alvarlegir
gallar á auðveldinu sem gera það að verkum að því hættir til að verða slæmum
stjórnarháttum að bráð og sé þar af leiðandi óstöðugt. Hann nefnir að í fyrsta lagi
geti hinir auðugu oft fyllst drambi yfir eigin velgengni. Þetta leiði síðan aftur af
sér að þeir Marlægist hugmyndir um almannahag og stjórni samfélaginu frekar í
eigin þágu en í þágu allra. Viðhorf þeirra til almennings geti þannig orðið svipað
og viðhorf húsbænda til þræla, sem sé ekki æskilegt í samfélagi frjálsra manna.
Það versta sé síðan þegar hinir auðugu fyllast of miklum hroka og telji að þeir
sjálfir séu hafnir yfir lögin; þannig getur auðveldi breyst í harðstjórn þar sem fáir
auðugir túlka lögin einvörðungu í eigin þágu.11
Lýðræði er samkvæmt Aristótelesi stjórnarfar þar sem lýðurinn ræður ríkjum í
skjóli meirihlutavalds síns. Hann tekur einnig fram að í lýðræðiskerfi sé það jafn-
ræðið sem sé mikilvægast. Til þess að svo megi verða sé menntun og heilbrigði
þegnanna oft á forsendum sameignarinnar. Stundum sjái samfélagið einnig frjáls-
um þegnum sem minna mega sín fyrir jarðnæði, vegna þess að í lýðræði sé mikil-
vægt að allir séu sjálfum sér nógir og ekki háðir neinum öðrum um nauðsynjar.
Á tímum Forngrikkja var einnig oft gætt fulls jafnræðis við veitingu mikilvægra
embætta með því að varpa hlutkesti um hver skyldi sinna þeim; með því að skip-
anin væri tímabundin var einnig tryggt að fleiri ættu möguleika á því að sinna
þeim. Gallar á lýðræðisfyrirkomulagi eru að hans mati hins vegar helst þeir að
hinum fátæku hættir til að blindast af öfund í garð hinna betur stæðu; það gæti
leitt til þess að meirihluti fátækra beitti sér gegn hinum ríku á gerræðislegan hátt.
Í versta falli gæti þetta leitt til lögleysu og tilheyrandi harðstjórnar þegar leiðtogar
lýðsins teldu sig hafna yfir lögin og stjórnuðu með tímabundnum tilskipunum án
þess að taka tillit til hagsmuna heildarinnar.12
Það er ljóst að Aristóteles telur hvorki auðveldi né lýðræði til fyrirmyndar. Í
því sambandi dregur hann á áhugaverðan hátt fram óvægna aðstöðu beggja hug-
myndakerfa til jöfnu!ar:
 Stjórnspekin, b:–.
 Stjórnspekin, a:–.
 Stjórnspekin, b:–a:.
Hugur 2013-4.indd 59 23/01/2014 12:57:26