Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 133

Tryggur $jó!félags$egn 
gengið þvert á óskir manns og viðmið. Hverjar eru til dæmis skyldur þeirra sem
upplifa sig fyrst og fremst innan samfélaga út frá einhvers konar kvíðablandinni
einangrunarkennd?
Sultan kemur sem sagt ekkert við sögu í kenningu Rousseaus og á ekki frægð
sína henni að þakka. Hins vegar er vísað til hans í titli bókar sem náði ágætri hylli
fyrir nokkrum árum (Rousseau’s Dog: A Tale of Two Great )inkers at War in the Age
of Enlightenment). Höfundar hennar höfðu áður gefið út merkilegt rit sem nefnd-
ist Wittgenstein’s Poker (Skörungur Wittgensteins) og seldist í bílförmum. Í því riti
hafði skörungurinn þó eitthvert hlutverk. Sultan greyið er harla tilgangslaus í rit-
inu um Rousseau og er vísunin í hundinn líklega einhvers konar líkingamál sem
fer fyrir ofan garð og neðan hjá flestum lesendum.
Bókin Mallar um samband Rousseaus við skoska heimspekinginn og mannvin-
inn David Hume. Þessir tveir mestu heimspekingar upplýsingarinnar urðu miklir
mátar árið . Tveir frumlegustu hugsuðir aldarinnar virtust ætla að sverjast í
fóstbræðralag: Menntaheimur Evrópu stóð á öndinni. Við vinslit þeirra stuttu
seinna lá honum við köfnun. Þeir áttu það sameiginlegt að virðast gera lítið úr
þætti rökhugsunarinnar í mannlegri tilveru. Þeir voru náttúrusinnar sem litu á
manninn fyrst og fremst sem ástríðuveru. Geðshræringarnar báru skynsemi þeirra
ofurliði að lokum. Rousseau treysti ekki góðmennsku Humes, og Hume svaraði
hverju frekjukasti með meiri greiðasemi. Deilur þeirri vörpuðu ljósi á hvers kon-
ar eiginleikum Rousseau sóttist eftir í þeim sem stóðu honum næst: óskoraðri
tryggð. Einnig átti hann bágt með hversu vel hann féll inn í Möldann í Englandi.
Sérviska hans þótti ekki sömu undur og hinum megin við Ermasundið. Hvert
einasta kast hans virtist bara gera hann enskari. Að lokum gat Hume ekki annað
en stunið því upp að menn mættu gjarnan gerast heimspekingar, en mikilvægast
væri að haga sér eins og maður.
V
Hume var bjartsýnismaður, maður sátta og örlætis. Hann var fullkomin andstæða
Rousseaus sem ávallt virtist leita ágreinings hvar sem hann kom. En þegar kenn-
ingar þeirra um samfélög og sáttmála eru lesnar verður maður ekki eins viss um
hvor sé kaldhæðnari og hefðbundnari. Raunar rekur mann í rogastans þegar mað-
ur gerir sér grein fyrir hversu illa stjórnspeki þeirra fellur að persónuleikunum.
Heimspekihefðin – allt frá dögum Sókratesar – Mallar um samfélagið sem ein-
hvers konar einingu, eða heild, sem byggir á sáttmála. Allt áhugafólk um heim-
speki þekkir rök Sókratesar í samræðunni Krítoni um þau gæði sem samfélag
Aþenu hefur veitt honum og það frelsi sem hann þó hafði til að yfirgefa ríkið ef
hann hefði ekki viljað fallast á þær skyldur sem samfélagið lagði á hann.
Í stuttri ritgerð frá árinu  (Of the Original Contract) spyr Hume um upp-
runa þessa samnings sem heimspekingar höfðu vísað til í rúmlega tvö árþúsund
á undan honum. Mér er ókunnugt um hvort Rousseau hafi lesið þessa ritgerð;
áhrifasaga hennar hefur lítið verið rannsökuð. En þessi tilraun Humes til þess
Hugur 2013-4.indd 133 23/01/2014 12:57:29