Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 21

Arfar Don Kíkóta 
hafa gefin mörk. Það er illa staðsetjanlegt. Ég get bent á staðinn þar sem tærnar
mínar eru en ekki á staðinn þar sem hugsunin um þær er. Ég get hæglega greint
tærnar hver frá annarri en erfiðara er að sýna hvar mörkin milli hugsana eru. Alla
vega eru skóladæmi um það hvernig staðsetja eigi fyrirbæri og draga mörk milli
þeirra dæmi um efnishluti.6 Sjálfið hlýtur að hafa einhver mörk sem skilur það
frá öðrum sjálfum. Nærtækt er að líta á líkamann sem það sem markar sjálfinu
bás. Tilvísun til líkama er þáttur í því að greina sjálf manna hver frá öðrum. Ég
greini milli Jóns og Gunnars meðal annars vegna þess að þeir hafa sinn hvorn
líkamann. Auðvitað gætu líkamar verið blekking og auðvitað gætu líkamar hýst
fleira en eitt sjálf. Þess utan kann að vera að ég blekki sjálfan mig er ég segi mig,
Jón og Gunnar hafa sjálf. En við vísum til líkama þegar við notum hugtakið sjálf í
daglegu tali. Við vísum líka til hugveru er við notum þetta hugtak í önn hverdags-
ins, enginn myndi telja að dauður líkami hefði sjálf. Hið hversdagslega hugtak um
sjálf er hugtak um eitthvað sem fyrirfinnst í sálugæddum líkama eða í holdgaðri
sál, eitthvað sem getur vitað af sér. Um leið er sjálfið í hverdagsskilningnum tengt
persónu eða hluti af henni. Daglegt amstur okkar yrði ansi erfitt ef við gætum
ekki greint milli hinna ýmsu persóna. Ekki yrði það auðveldara ef við gætum ekki
skilið milli dauðra hluta og sálugæddra líkama sem geta vitað af sér. Hugtökin um
persónu, sálugædda líkama, sjálf og sjálfsvitund eru því hugtök sem hafa hagnýtt
gildi í hversdagslífinu.
Ekki þýðir að segja að þetta sé slæm alþýðusálfræði sem sé álíka gáfuleg og
alþýðukenningin um að jörðin sé flöt.7 Alþýðusálfræðin er nefnilega ekki bara
safn kenninga heldur líka hugmynda sem eiga þátt í að móta hugsanir og hegðun
manna. Ég held að hugmyndin um einstaklingsbundið sjálf sé að einhverju marki
sköpunarverk manna. Í vissum samfélögum trúa menn á tilvist slíks sjálfs og hegða
sér í samræmi við það (í öðrum samfélögum hafa menn ekki slíka trú enda virðast
þeir ekki hafa einstaklingsbundið sjálf ).8 Hugmyndin skapar (e. constitutes) hið
einstaklingsbundna sjálf a.m.k. að einhverju marki. Trúin flytur kannski ekki Möll
en getur átt þátt í að skapa sjálf.
Vel má vera að sjálfið sé afurð heilans en þrátt fyrir það er hægt að setja fram
prófanlegar kenningar um ástand sjálfa án þess að nefna heila til sögunnar. Til
dæmis þurfum við ekki að vita neitt um heilann til að vita að Alzheimersjúklingar
virðast skipta um sjálf, jafnvel glata sjálfinu.
Af þessu má sjá að hugtök á borð við sjálf, sálugæddan líkama og meðvitund
geta ekki verið alveg inntakslaus. Þeim er beitt í samskiptum manna, í samfélagi.
Kalla má persónu „félagslegt hlutverk“, sjálfið jafnvel líka. Því má ætla að sjálfið
hafi félagslega vídd. Í þeirri vídd er sjálfið til með sama hætti og hinn almenni
kjósandi er til. Á það bendir Kristján Kristjánsson.9 Hvorki hugveran né hinn
almenni kjósandi (hvað þá sálugæddir líkamar) eru til með áþreifanlegum hætti.
Samt eru hugtökin um hugveru, kjósanda og sálugædda líkama ekki án inntaks.
 Descartes hefði ekki samþykkt síðustu staðhæfinguna en að öðru leyti er rökfærslan um vand-
kvæðin við að staðsetja hið huglæga ættuð frá honum. Sjá Descartes .
 Það sem hér segir um alþýðusálfræði er að nokkru innblásið af John Searle (: –).
 Ég rökstyð þessa staðhæfingu með dæmum í Stefáni Snævarr : –.
 Kristján Kristjánsson : .
Hugur 2013-4.indd 21 23/01/2014 12:57:24