Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 125

Brosi! 
segjum að tjáningin standi sjálfri sér álengdar gefur það vissa Marlægð til kynna,
þar er um að ræða ákveðin „tengsl“ þess sem brosir við tjáningu sína og svipbrigði.
Ástríður sem hafa sterk hvatateikn, auk hinna hamslausu viðbragða hláturs og
gráturs, hrífa okkur með sér, við erum milliliðalaust fangin í tjáningunni þó að
við reynum eftir fremsta megni að halda aftur af okkur og láta sem ekkert sé, svo
ekki komist upp um okkur. Séu aftur á móti hvatateikn sterkari og greinilegri og
geðshræringa veikari verður tjáning þeirra að leikinni uppákomu sem við get-
um ýkt eða stillt í hóf á alla mögulega vegu en ávallt með merkingarbærum og
meðvituðum hætti. Af hverju? Af því að við skynjum að óskýrleiki ósjálfráðra
svipbrigða sem hæfir vanmætti hvatateiknanna er ósamboðinn gæðum og ákefð
geðshræringanna sjálfra. Bros leikur þar af leiðandi táknrænan látbragðsleik, þar
er brugðið á leik með tjáninguna.
Fyrsta niðurstaða: brosið býr yfir gnægð blæbrigða sem hæfa, eða eru öllu
heldur sniðin að, Mölda ólíkra geðshræringa. Önnur niðurstaða: í tjáningunni
eru mörkin á milli náttúrulegrar tjáningar og merkingarbærra svipbrigða á reiki.
Náttúran verður að – list. Hið ósjálfráða táknkerfi hins lifaða líkama verður að
mynd líkingu.
Geðshræringin kemur upp um „sig“ í skælum þeirra ástríðna sem hafa skýr
hvatateikn, svo sem ótta, skelfingar, ágirndar, heiftar, haturs, ofsagleði. Sú geðs-
hræring sem veldur hlátri og gráti afhjúpar sig hins vegar ekki í slíkri tjáningu
heldur í rofi á tengslum persónunnar og líkamans með þeim afleiðingum að
einstaklingurinn glatar sjálfsstjórn sinni. Með brosinu málum vi! aftur á móti
geðshræringar okkar, við gefum þeim ásýnd á leikvelli ásjónunnar. Þetta útskýrir
jafnframt ónákvæmni hugtaksins sem nær yfir ósjálfráðan ljóma vinsemdarinn-
ar, samúðarinnar, fullnægjunnar og vellíðaninnar en ekki síður tjáningu háðsins,
hrokans, fyrirlitningarinnar, skömmustunnar eða feimninnar, sem má leysa af
hólmi, hvert með sínum hætti, með tilhlýðilegum blæbrigðum í látbragði hlát-
ursins eða í sinni upprunalegu mynd þar sem fínleg svipbrigði afslöppunarinnar
skína í gegn.
Leikur brossins að svipbrigðum slökunarinnar notfærir sér iðulega þá óræðni
að svipbrigðin skírskota ekki aðeins til afslöppunar, léttleika, áhyggjuleysis, svíf-
andi eðlis geðshræringarinnar, Marlægðar hins hrærða á sjálfan sig og umhverfi
sitt, heldur vísa þau einnig oft til tvíræðni og margræðni viðfangsins, hins bjagaða,
háskalega í aðstæðunum. „Tungumál“ munnvikanna, augabrúnanna og augnlok-
anna ýjar gjarnan að þessu; svo ekki sé minnst á það þegar við drögum auga í
pung. Slíkt tilheyrir strangt til tekið ekki lengur svipbrigðum brossins sem ein-
faldri uppljómun andlitsins heldur gefur það tjáningunni nýjan blæ, ýkir hana eða
temprar og skerpir iðulega á þeirri merkingu sem öðrum ber að skilja, og þó ekki
síður maður sjálfur.
Með firð sinni gegnir brosið hlutverki samskiptamiðils og merkingarbærrar
tjáningar. Brosandi gerir maður sig skiljanlegan: maður vísar til sameiginlegrar
vitneskju um eitthvað eða til þess sem maður á sameiginlegt með öðrum, jafn-
vel þó að um sundrungu sé að ræða, t.d. sigur og ósigur, yfirburði, skömm eða
auðmýkt. Brosið er aðstæðubundið viðbragð, brosandi staðfestir maður fyrir sjálf-
Hugur 2013-4.indd 125 23/01/2014 12:57:29