Prestafélagsritið - 01.01.1930, Síða 55
48
Kristinn F. Stefánsson:
Pre»tifélna»ritiö.
Tómas frá Aquino er fyrsti kirkjufaðirinn, sem viðurkennir,
að réttmætt sé að krefjast skaðabóta sé lán eigi greitt á
ákveðnum tíma, til þess að lánandinn bíði ekki fjárhagslegan
skaða (lucrum cessans). í raun og veru var Tómas þó ákveð-
inn á móti því, að menn lánuðu fé sitt til þess að græða á
því, og þessvegna er það furðu djarfleg ályktun, að fullyrða,
að Tómas hafi rutt braut auðvaldsskipulagi nútímans, eins
og sumir hafa gert1)- Hið trúarlega var honum alt, að lifa
Guði var það æðsta og eftirsóknarverðasta, hið jarðneska
skoðaði hann aðeins sem meðal, er mennirnir ættu að læra
að nota á braut fullkomleikans.
í þessu vandamáli kemur enn greinilega í ljós viðleitni
kirkjunnar til þess að styðja lítilmagnann gegn hinum sterk-
ari. Sá vilji er skýr og eindreginn, enda þótt flestar forsend-
urnar séu nú fallnar um koll og kirkjan telji það mál nú
eigi koma sér beinlínis við.
Á siðabótatímunum var ástand bændastéttarinnar helzta
vandamálið, einkum á Þýzkalandi. — í upphafi 16. aldar
voru þýzkir bændur beittir all-mikilli kúgun bæði af verald-
legum og andlegum höfðingjum, og áttu lítilli virðingu að
fagna hjá borgarastéttinni. Hagur þeirra var engan veginn
góður. Þjóðin var klofin í tvær skarplega aðgreindar stéttir.
Annars vegar voru kúgarar, hinumegin kúgaðir. I stað þess
að fótur styddi fót og hönd hendi, eins og þarf að vera í
þjóðfélögunum, ef vel á að fara, var hér stétt á móti stétt
og maður á móti manni. Afleiðing þessa ástands varð því
eðlilega sú, að bændurnir gera margsinnis uppreist og freista
að brjóta af sér fjötrana. Alvarlegust þessara óeirða var
bændauppreisnin svo nefnda, sem hófst 1524 og lauk í maí
1525 með ósigri bænda. — Vafalaust á þessi almenna upp-
reisn þýzku bændanna 1524, rætur sínar að rekja til siðbót-
arinnar. Lúther, og fleiri af aðalmönnum siðbótarinnar, hafði
jafnan lagt ríka áherzlu á frelsi kristins manns og félagslegt
jafn-rétti þegnanna. Það fékk góðan hljómbotn í sálum bænd-
1) Werner Sombart: Le Dourgeois, bls. 307 nn.