Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Page 36

Ástráður Eysteinsson
kveður það hugsanlegt en „ekki núna“; hann segir manninum þó að honum
sé velkomið að freista inngöngu í trássi við bannið en við muni taka fleiri
dyraverðir, hver öðrum voldugri. Maðurinn úr sveitinni ákveður að bíða átekta
uns hann fái leyfi til inngöngu og svo fer að hann bíður við innganginn ár og
daga, uns hnígur að ævilokum:
Að lokum daprast sjónir hans og hann veit ekki hvort það dimmir í raun og veru
umhverfis hann eða hvort það eru einungis augun sem blekkja hann. Eigi að síður
greinir hann nú í myrkrinu bjarma sem brýst óslökkvanlegur út um dyr laganna.
Nú lifir hann ekki öllu lengur. Áður en dauðann ber að safnast í höfði hans saman-
lögð reynsla alls tímans í eina spurningu sem hann til þessa hefur enn ekki lagt
fyrir dyravörðinn. Hann gefur honurn bendingu þar sem hann getur ekki lengur
rétt úr stirðnandi líkama sínum. Dyravörðurinn verður að lúta djúpt að honum
því að stærðarmunurinn hefur aukist mjög manninum í óhag. ‘Hvað viltu enn fá
að vita?’ spyr dyravörðurinn, ‘þú ert óseðjandi.’ ‘Úr því að allir sækjast eftir
lögunum’ segir maðurinn, ‘hvernig stendur þá á því að í öll þessi ár hefur enginn
nema ég krafist inngöngu?’ Dyravörðurinn gerir sér ljóst að maðurinn nálgast
endalokin og öskrar til hans svo að dvínandi heyrn hans fái greint svarið: ‘Hér
gat enginn annar fengið inngöngu, því að þessi inngangur var ætlaður þér einum.
Nú fer ég og loka honum.’17
VI
Ýmsir hafa skilið þessa sögu prestsins sem Réttarhöldin í hnotskurn og mörg-
um jafnframt þótt sagan dæmigerð fyrir þann vonlausa lífsbarning sem lýst
sé í verkum Kafka. Slíku viðhorfi er þó raunar hafnað í skáldsögunni sjálfri,
því að eins og ljóst verður af frekari samræðu K. og prestsins þá býður dæmi-
sagan alls ekki upp á einhlíta túlkun. Andstætt þeim dæmisögum sem Jesús
sagði og lagði skýrt útaf, fer þessi saga alveg úr böndunum að mati K.; hún
verður að völundarhúsi merkingar og hann er orðinn örmagna á leitinni. Hann
þjáist á píslargöngu sinni, líkt og Jesús, en hann fær ekki séð að þjáningin leiði
til hreinsunar eða endurlausnar. Hann situr bara uppi með „sárið“ sem opn-
aðist við handtökuna; á einum stað í Réttarhöldunum er talað um mál Jósefs
K. sem „hreint sár“. En þetta er ekki sár hins saklausa líðandi þjóns eins og
síðusár Jesú á krossinum. Hér gildir enn það sem fyrr var vikið að; sakleysið
í verkum Kafka getur ætíð umhverfst í óhugnað eða misjafnlega sýnilegt sár.
„Sárið“ má vafalaust oft túlka út frá erfðasyndinni eða tilvistarspurningum
henni tengdum; það er sú und sem býr í vitund þess sem spyr hinna stærstu
spurninga án þess að fá svör. Sárið situr því „eftir“ í líkamanum; hin andlega
slóð liggur um hann án þess að hún finni sér þar fastan bólstað. Síðusár Jesú
hefur hinsvegar löngum talist opna sýn á himneska endastöð þessarar slóðar.
17 Franz Kafka: Réttarhöldin, s. 176-177.
34