Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Blaðsíða 73
Rudolf Bultmann og Jón Sveinbjörnsson
kristfræðikenningum eða menn spurðu hvort ekki væri hægt að grundvalla
kenningamar í hinum sögulega Jesú. Upp frá því hefur umræðan um tengsl
hins sögulega Jesú við kenningar fylgjenda hans verið lífleg.
Baur hafði í sögurýni sinni lagt áherslu á þróun frumkristinna kenninga
(Lehrbegriffe) frá dögum hins sögulega Jesú fram á aðra öld. Eftir andlát hans
varð mönnum meira í mun að rekja sig aftur til baka til hins sögulega Jesú.
Skýringin á þessum áherslubreytingum er að hluta til sú að með sögurýninni
kom fjölbreytnin í guðfræðiskoðunum við upphaf kristni æ betur í ljós. Ef
engin ein kenning gat tryggt sérstöðu og algildi kristinnar trúar hvar var
sérstöðuna þá að finna? Svarið varð: I hinum sögulega Jesú og algilda boð-
skap hans um guðsrfkið.
Þetta má t.a.m. sjá í riti Heinrich Julius Holtzmanns, Die synoptische
Evangelien,42 en sú bók varð fyrirmynd annarra höfunda er fjölluðu um hinn
sögulega Jesú.43 Hér var guðsríkið í boðun Jesú túlkað sem andlegt guðsríki
er krafðist iðrunar manna. Sömu hugmynd er að finna hjá Albrecht Ritschl,
aðalhugsuði frjálslyndrar guðfræði, í bók hans Die Christliche Lehre von der
Rechtfertigung und Versöhnung (1870-74). Guðsríkið, eins og Jesús boðaði
það, er guðleg skipan mála sem verður að raunveruleika þegar búið er að koma
á fót algildu siðalögmáli meðal allra manna. Þessi hugmynd um algildan
siðferðisgrundvöll hafði mikil áhrif á leiðandi guðfræðinga um aldamótin
síðustu, eins og t.a.m. Adolf von Harnack.44
Bók von Hamacks Das Wesen des Christentums er dæmi um söguguðfræði
sem gagnrýnir kenningar.45 Hugmyndarík kristfræðikenning er ekki
grundvöllur kristindóms, heldur hinn sögulegi Jesús og algildur boðskapur
hans. I þessu sambandi er Páll postuli afar mikilvægur því það var hann sem
áttaði sig á að átrúnaður í sinni nýju mynd snertir einstaklinginn og þar með
alla einstaklinga. Páll er því raunverulegur stofnandi kristindóms þar sem hann
kom því til leiðar að kristinn átrúnaður sleit sig frá Gyðingdómi, hinum
42 Holtzmann, Die synoptischen Evangelien: Ihr Ursprung und geschichtlicher Charakter.
Leipzig: Engelmann, 1863. Sjá einnig hugleiðingar Holtzmann um Wesen der Religion í
Lehrbuch der neutestamentlichen Theologie. Zweiter Band (Tiibingen: Verlag von J.C.B.
Mohr (Paul Siebeck), 1911; 2. útg. 1. útg. 1897), bls. 262.
43 Til dæmis Daniel Schenkel, Das Charakterbild Jesu (3. útg., Wiesbaden: Kreidel, 1864);
Willibald Beyschlag, Das Leben Jesu (tvö bindi; Halle: Strien, 1885); og Bernhard Weiss,
Das Leben Jesu (2. útg., tvö bindi; Berlin: Hertz, 1884).
44 Hér má jafnframt nefna Wilhelm Hermann, Emil Schurer og Martin Rade. Hér á landi varð
Jón Helgason, kennari og forstöðumaður Prestaskólans og síðar biskup, fyrir áhrifum frá
guðfræði Ritschl.
45 Ásmundur Guðmundsson hefur þýtt þessa bók og var hún gefin út á Seyðisfirði árið 1926
undir heitinu Kristindómurinn.
71