Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Side 79

Einar Sigurbjörnsson
Þýðingaraðferðir Lúthers
i
Þýðingar hafa verið stór þáttur í lífsstarfi Jóns Sveinbjörnssonar. Þar hefur
hann líka skilað miklu verki og er skemmst að minnast útgáfu Biblíunnar
1981. Hann átti mikinn þátt í þeim nýþýðingum á guðspjöllunum og Postula-
sögunni sem þar birtust og endurskoðunin á bréfunum er að miklu leyti verk
hans. Þá hefur hann gert sér far um að kenna þýðingaraðferðir og skrifað um
þau efni.1
Biblíuútgáfan 1981 er talin 10. útgáfa Biblíunnar og er þá miðað við að
Guðbrandsbiblía sem út kom 1584 hafi verið fyrsta útgáfa hennar og útgáf-
urnar 1908 og 1912 verið sama útgáfan. Elsta prentaða bók íslensk er Nýja
testamentið í þýðingu Odds Gottskálkssonar sem út kom 1540. Að flestra
dómi stuðlaði sú útgáfa mjög að varðveislu íslenskunnar og hafði auk þess
mikil áhrif á íslenskt mál upp frá því. En áhrif Biblíunnar ná miklu lengra
aftur en til 16. aldar. Hlutar Biblíunnar voru til í þýðingum á miðöldum og
áhrifa frá henni gætir víða í gullaldarbókmenntum vorum2 auk þess sem mið-
aldaþýðingar kunna að hafa haft áhrif á þýðingarstarfið sem unnið hefur verið
frá því á 16. öld.3 Prófessor Jón Friðjónsson hefur með rannsóknum sínum
sýnt fram á margvísleg áhrif Biblíunnar á tungumálið og margt kann enn að
vera ókannað í þeim efnum.4
Siðbót Lúthers var hin beina orsök þess að farið var að þýða Biblíuna á
íslensku á 16. öld. Það var hugsjón siðbótar að alþýða manna hefði aðgang
að Biblíunni sjálfri á eigin máli. Þetta snerti ekki síst guðsþjónustuna. Hún
fór fram á latínu á miðöldum og út af fyrir sig hafði Lúther ekki á móti því,
en setti það skilyrði að lesið væri úr Biblíunni á móðurmáli og hún útlögð.
Til þess að hægt væri að verða við þeirri kröfu varð Biblían að vera til í
þýðingum. Lúther hóf þýðingarstarf sitt þegar hann dvaldist í útlegð í
1 Sjá t.d. Jón Sveinbjörnsson 1990.
2 Sjá Kirby 1976-1980 og Kirby 1986.
3 Sjá Steingrímur J. Þorsteinsson 1950; Guðrún Kvaran 1990; Stefán Karlsson 1990; Svavar
Sigmundsson 1990; Þórir Óskarsson 1990.
4 Jón Friðjónsson 1997.
77