Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Síða 228

4
Pétur Pétursson
að hann hafi verið bókstafstrúar. Sköpunarsögur Gamla testamentisins tók
hann hins vegar ekki bókstaflega og virðist hann hafa litið á þær sem ljóð-
rænar frásagnir byggðar á hugmyndaheimi og goðsögnum ritunartíma þeirra.
Guðshugtak Haralds var tvíþætt eins og dr. Sigurður Árni Þórðarson hefur
bent á í doktorsritgerð sinni.6 Annars vegar var það mótað af frjálslyndu guð-
fræðinni þar sem áherslan var á kærleiksríkan Guð sem föður sem leysir
manninn undan áþján syndar og réttlætir hann um leið og hann leggur honum
skyldur á herðar um siðferðilega breytni. Hjá honum kemur einnig skýrt fram
sá skilningur að ríki Guðs sé innra með manninum.7 Sigurður Árni bendir
réttilega á það að hjá Haraldi megi einnig greina guðshugmyndir í ætt við
dulúð. Slíkar hugmyndir koma fram þegar hann ræðir um Guð sem skapara
og um nálægð hans í sköpuninni og Guð sem alheimsvitund.8 Þessar tvíþættu
guðshugmyndir í prédikunum Haralds verða honum uppspretta sköpunarguð-
fræði sem ég tel að sé mun ríkari þáttur í prédikunum hans en áður hefur verið
bent á.
í guðfræði Haralds er hin eilífa sál mannsins aðalatriðið. Spíritistar töluðu
um „vegsemd mannssálarinnar“.9 Einstaklingurinn er í miðpunktinum og
kirkjuhugtakið fellur í skuggann. Eftir að spíritisminn fór að móta guðfræði
Haralds gagnrýnir hann kirkjuna iðulega sem stofnun. Þegar hann ber kirkju-
kenningar saman við það sem hann nefnir hina upprunalegu kenningu Jesú
Krists og trú frumsafnaðanna þá má jafnvel greina hjá honum biturleika í garð
kirkjunnar sem stofnunar. Það er athyglisvert hvað Haraldur gerir lítið úr
sakramentunum sem leið Guðs að manninum og hvergi leggur hann áherslu
á litúrgíska þýðingu lofgerðartexta Gamla testamentisins. Hins vegar leggur
hann ríka áherslu á bænina fyrir trúarlífið og samband mannsins við Guð.10
Eins og áður segir eignaðist Haraldur hatramma andstæðinga í röðum guð-
fræðinga og annarra sem skiptu sér af trúar- og kirkjumálum eftir að það varð
opinbert að hann fylgdi spíritistum að máli. Gekk það svo langt að menn töldu
hann ganga erinda djöfulsins og heimtuðu að hann yrði látinn víkja úr emb-
ætti við háskólann og jafnvel að honum yrði vísað úr kirkjunni.11 Hann varð
6 Sigurður Árni Þórðarson 1989: Liminality in Icelandic religious tradition. Vanderbilt Uni-
versity.
7 Bengt Hagglund 1981: Teologins historia. En dogmatisk översikt. Liber Laromedel, Lund,
s. 371.
8 Sigurður Árni Þórðarson 1989: 253-254.
9 Jón Auðuns 1968: „Sálarrannsóknarmaðurinn Haraldur Níelsson. Haraldur Níelsson. Stríðs-
maður eilífðarvissunnar 1868-1968. (Ritstj. Benjamín Kristjánsson) Reykjavík, s. 162.
10 Árin og eilífðin [1] 1920, s. 177.
11 Aðalbjörg Sigurðardóttir 1970.
226