Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Qupperneq 264

Sigurjón Arni Eyjólfsson
alla erfiðleika til eilífðar sælu. Það gefur að skilja að hver kirkjudeild skil-
greindi nánar hina réttu leið sem einstaklingurinn átti að feta.
Hér er rétt geta þess að þekkingu almennings á kristindóminum og trú-
rækni hans var að mörgu leyti ábótavant. Auk þess sköpuðu átökin um kirkj-
una og sú regla að þegnarnir fylgdu kirkjudeild rfkjandi fursta togstreitu og
drógu úr trúverðugleika kirkjunnar. Hjátrú varð útbreidd, auk ýmiskonar kukls
og stjörnuspeki sem álitin var tilheyra vísindum. Allt þetta var slæmt viður-
eignar, en það voru stundað jafnt við háskóla sem hirðina. Ótti manna við
djöfulinn og galdra, sem fólk tengdi beint við búfjárdauða var útbreiddur.
Engu að síður tókst að festa kristna trú og siðferði í sessi meðal alþýðu.47
II.2 Heimsmynd í mótun
II.2.1 Afhelgun samfélagsins
Sú viðleitni á sautjándu öld að byggja skyldi þjóðfélagið einum lögum og á
einum sið, þar sem kristin trú væri óvéfengjanlegur einingarmáttur þjóð-
félagsins, olli streitu innan þess.48 Deilurnar á milli kirkjudeildanna grófu hægt
og hægt undan þeim möguleika að játningin og kristindómurinn gætu valdið
þessu hlutverki. Siðbótin og áhersla siðbótarmannanna á hina einstaklings-
bundnu trú og kirkjuna sem samfélag trúaðra, leiddi til þess að ef ríkisvaldið
átti að styðjast við kristindóminn varð hann vera mótandi í sjálfskilningi þegn-
anna. Því var mikið lagt upp úr fræðslu, trúariðkun og almennu helgihaldi á
meðal þeirra. En stjórnvöld gátu endanlega einungis tryggt ytri umgjörð boð-
unarinnar. Ræktun hennar lá í höndum hvers og eins. í samfélaginu ríkti því
viss spenna milli hinnar ytri umgjörðar átrúnaðarins og þeirrar trúarglímu sem
hver einstaklingur háði fyrir sig. Þeim mun ákafar sem reynt var að styrkja
hina ytri umgjörð, þeim mun ljósar varð mönnum að eðli trúarinnar er ekki
fólgið í því að vera óskeikull grundvöllur þjóðfélagsins. Ahersla siðbótarinnar
á trúna og samviskuna, samræmdist því einnig illa að skipa einstaklingum í
kirkjudeildir eftir trú stjórnandans. Krafan um umburðarlyndi gagnvart trúar-
sannfæringu eða skoðun einstaklinga varð háværari og hægt og hægt hættu
47 Heckel: Deutschland im konfessionellen Zeitalter, 226. Hugh Trevor-Roper leiðir að því
líkum í bók sinni um galdraofsóknir að ein af rótum þess sé barátta svartmunka við villutrú.
Fólk sem bjó við aðrar félagslegar aðstæður en gekk og gerðist átti það á hættu að falla
undir skilgreiningar þeirra á villutrú. Þannig var þetta notað til að þröngva vissum menn-
ingarlegum gildum upp á þjóðflokka og byggðir. Hugh Trevor-Roper: Galdrafárið í
Evrópu, 68-72, 182-185
48 Heckel: Religionsverfassung des Reiches und die Anfange des DrciRigjáhrigen Krieges,
993-998; Heckel: Deutschland im konfessionellen Zeitalter, 227.
262