Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1998, Side 266

Sigurjón Arni Eyjólfsson
fremst metinn sem hugsuðurinn og arkitekt alheimsins, sem setti þau lögmál
sem heimurinn lýtur. Opinberunin var skilin sem staðfesting á þeim lögmálum
og sannleika sem þegar var innbyggður í sköpunina. Frumspekilegar,
verufræðilegar og guðfræði-eðlisfræðilegar guðsannanir Decartes, Spinoza,
Locke og Newton, sem byggðu meira eða minna á vangaveltum um þau
náttúrulögmál sem maður og heimur lúta, ruddu til hliðar hugsuninni um
persónulegan Guð sem grípur inn í sögu mannsins með táknum og krafta-
verkum, endurleysir hann í Kristi, og ræktar ég-þú samband sitt við manninn
fyrir tilstilli orðs og bænar.
Eðlisbundin trú mannsins. Hugmyndin um eðlisbundna trú mannsins sem
liggi að baki allra trúarbragða átti stöðugt meira fylgis að fagna. Trúin var
ekki lengur álitin vera gjöf heilags anda, heldur rökrétt ályktun mannlegrar
skynsemi. Innan allra kirkjudeilda hvarf meðvitundin um fall og synd og áhrif
kenningar stóuspekinnar um algilt lögmál allra hluta taka æ meira rými í hug-
um fólks. Opinberunin var bundin við almennan sannleika, en ekki við af-
markaða opinberun Guðs, hvað þá að hún væri endanlega útlögð í vissum játn-
ingum.
Náttúrulegt siðferði. Samhliða þessu jukust vinsældir kenninga um
náttúrulegt siðferði, sem lög og ríki gætu byggt á. ítalinn Giordano Bruno,
Frakkarnir Montaigne, Bodin og Charron og Bacon og Hobbes í Englandi eru
brautryðjendur þessa skilnings, sem á rætur sínar að rekja til stóuspekinnar.
Siðalögmálin eru hér skoðuð sem hluti af náttúrulögmálum, sem eru öllum
mönnum sameiginleg. Hvað innihald varðar er siðferðið skilyrt af nytjahyggju
en einnig skoðað sem samkomulagsatriði sem byggist á skynsamlegri hegðun
manna innbyrðis. Hér liggur áherslan á nytsemi góðs eða viss siðferðis fyrir
manninn sjálfan. Hugsun um náungakærleika eða laun Guðs og refsingu í e.k.
handanveruleika var að mestu hafnað. Gullna reglan var skilin sem nytja-
stefna. Hin háfleygi siðaboðskapur guðfræðinnar um kærleika til náungans og
Guðs hafði tapað aðdráttarafli í ljósi hatrammrar baráttu kirkjudeildanna og
þeirra óreiðu sem trúarbragðastyrjaldir höfðu leitt af sér.
Vísindi og reynsluheimur. Vísindi eru nú alfarið bundin við reynsluheim
mannsins og þau lögmál sem menn reyna að lesa út úr honum. Þessi aðferð
gróf alveg undan heimsmynd Biblíunnar. Uppgötvanir Keplers, Galileis og
Newtons sýndu fram á það (jafnvel þótt það væri ekki þeirra markmið að
ráðast á kristindóminn sem slfkan). Innan lögfræðinnar var þróunin svipuð þar
sem menn bundu nú réttinn meira við náttúrurétt sem er mjög afhelgaður og
er leystur úr viðjum hins guðlega lögmáls sem kirkjudeildirnar, hver fyrir sig,
töldu sig geta lagt út af. Spennan á milli lögmáls og fagnaðarerindis (náttúru
og yfirnáttúru) veik hér til hliðar og hér gildir setning Hugo Grotiusar: „Lög-
264