Hugur - 01.01.2013, Page 19

H | . ,  | . –
Stefán Snævarr
Arfar Don Kíkóta
(Frá)sagan, sjálfi! og hugveru-vitundin
Aðalmarkmið þessarar greinar er að blása nýju lífi í kenninguna um að sjálfið
sé sagnkynja. Tilraunir til að afsanna tilvist sjálfsins leiða menn venjulega út í
röklegar blindgötur. Þótt ekki sé hægt að sanna tilvist þess má ætla að eitthvað sé
til í hverdagshugmyndum okkar um að sjálfið sé til. Hugveran (e. subject) er liður
í sjálfinu. Einnig grind persónunnar. Hún er svo að segja hið ópersónulega við
persónuna, persónan að frádregnum sérkennum sínum. Sjálfið hefur líka félags-
lega vídd sem er skurðpunkturinn þar sem ýmsar samsemdir skarast. Þær kall-
ast „m-samsemdir“ („m“ táknar „mannlegar“). Þessar mannlegu samsemdir eru
venjulega félagslegs eðlis. Dæmi um slíkar samsemdir er „kona Jóns“ og „forstjóri
fyrirtækisins NN“. Þær geta skarast, sama manneskja haft báðar samsemdirnar.
Sum fyrirbæri hafa sagngerð en það þýðir að þau hafa sömu formgerð og saga
þótt þau séu ekki endilega sögð af sögumanni. Dagdraumar eru dæmi um slíkt
fyrirbæri. Önnur fyrirbæri hafa frásögulega formgerð. Þau eru til í krafti þess að
vera sögð af sögumanni. Fyrirbæri sem hafa bæði sagn- og frásögulega formgerð
hafa mikið magn segni. Þetta gildir um hinar þrjár meginvíddir sjálfsins. Ekki
er hægt að ákvarða skurðpunkt m-samsemda nema að þekkja söguna um það
hvernig þær sköruðust. Hugveran er til í krafti þess að geta verið meðvituð um sig
sjálfa og er þessi meðvitund söguleg, þ.e. hefur sagngerð. Og grind persónu er fall
af ævisögu hennar. Því er sjálfið að miklu leyti sagnkynja.
Arfar Don Kíkóta
Sú hugmynd að líf okkar og sjálf séu sagnkynja er aldagömul. Shakespeare segir
einhvers staðar um lífið að það sé „a tale told by an idiot full of sound and fury“.1
Um svipað leyti skrifar Miguel de Cervantes sögu sína um Don Kíkóta en kóninn
 Shakespeare : .
Hugur 2013-4.indd 19 23/01/2014 12:57:24