Hugur - 01.01.2013, Síða 33

Arfar Don Kíkóta 
þræði sem vilja tvinnast. Sumir gagnrýnendur telja sjálfið og hugveruna eitt og
hið sama og bæta við að hugveran hafi enga segni (köllum þá „hugverusinna“).
Aðrir gagnrýnendur segja að sagnsjálfsmenn telji ranglega að sjálfið hafi sama
umtak og ævi manna og að ævi sé saga. En svo er ekki, segja þessir menn. Sumir
þeirra telja líka að sjálfið sé hugvera, þannig tvinnast þræðirnir.
Danski fyrirbærafræðingurinn Dan Zahavi er einn snjallasti hugverusinni vorra
daga (heyra má bergmál frá Zahavi í áherslu minni á hugveruna). Hann segir að
til sé kjarnasjálf sem gefið sé í reynslunni. Reynsla sé fyrstu-persónu-fyrirbæri
sem tilheyri hverjum og einum alltaf beint og milliliðalaust. Þetta eðli reynsl-
unnar hafi í för með sér nauðsynlega tilvísun til sjálfsins. Sjálfið sé ekki eitthvað
sem til er handan reynsluflæðisins, heldur eiginleiki reynslunnar eða hluti þeirrar
staðreyndar að reynslan sé gefin. Menn verði að hafa slíkt kjarnasjálf ef þeir eigi
að geta sagt sögur um það. Frásögur skapi kannski persónur en ekki sjálf, sagði
Zahavi á sínum yngri árum.
Þessa kenningu má efla rökum portúgalska taugalíffræðingsins Antonio Da-
masio, segir Zahavi.36 Damasio segir að rannsóknir sínar sýni að menn geti glatað
hinu útvíkkaða sjálfi sínu en haldið kjarnasjálfinu. Öfugt geti menn ekki glatað
kjarnasjálfinu en haldið útvíkkaða sjálfinu.37
Hvað Zahavi varðar virðist hann hafa dregið ögn í land með árunum. Hann
viðurkennir nú að kjarnasjálfið geti tæpast verið til eitt og óstutt. Það sé þáttur í
útvíkkuðu sjálfi nema hugsanlega í öfgakenndum tilvikum eins og hjá Alzheimer-
sjúklingum. Þetta útvíkkaða sjálf kunni að vera að einhverju leyti skapað úr frá-
sögum.38
Mér er spurn: Gæti verið til veröld manna sem hefðu ekkert annað en þetta
kjarnasjálf? Ég veit hvernig heimur manna með útvíkkað sjálf artar sig, ekki
hvernig heimur kjarnasjálfa væri. Væri það heimur (mann)dýra eða vélmenna
fremur en manna? Hugtakið um sjálf verður fyrst og fremst að vera hugtak um
mannlegt sjálf, ekki möguleg sjálf dýra, vélmenna, nú eða engla.
Ég er ekki einu sinni viss um að frjótt sé að tala um kjarnasjálf. Er til dæm-
is hægt að greina skarplega milli kjarnasjálfs og útvíkkaðs sjálfs? Í ofanálag er
vandséð hvernig kjarnasjálfið geti verið annað en hugvera. Og eins og áður hefur
komið fram er hugveran hluti af sjálfinu, ekki sjálfstæð höfuðskepna. Hugveran er
hluti af sjálfinu í samleik við grindina og skurðpunktinn. Ekki er víst að hún geti
orðið til utan sjálfsins. Á máli Zahavis og Damasios: Það er ekki víst að kjarna-
sjálfið geti orðið til öðruvísi en sem hluti útvíkkaðs sjálfs. Kannski hefðu þessir
einstaklingar sem Damasio telur hafa kjarnasjálf eitt ekki haft slíkt sjálf nema af
því að þeir höfðu upprunalega útvíkkað sjálf. Það sem hann kallar „kjarnasjálf“
kann að vera restin af útvíkkaða sjálfinu, eitthvað sem aldrei gæti skapast sem
sjálfstæð höfuðskepna. Með svipuðum hætti er ekki hægt að tala um klofinn heila
nema að heilinn hafi áður verið samstæður. Mannskepnan hefði tæpast tórað í
 Zahavi . Sjá einnig Zahavi .
 Damasio .
 Zahavi . Sjá einnig Zahavi .
Hugur 2013-4.indd 33 23/01/2014 12:57:24