Hugur - 01.01.2013, Blaðsíða 64

 Hlynur Helgason
á eigin samfélög“.23 Viss samsvörun er á milli röksemdagreiningar Vilhjálms og
hugsjónatengdrar túlkunar Atla; þar væru verndarrökin meira í anda hugmynda
sem fengnar eru frá Locke, en rök um virka þátttöku eru í anda þeirra hugmynda
sem byggja á Rousseau. Þar greinir þó á milli hin virka afstaða sem Vilhjálmur
setur fram: í stað lýsingar á ástandi sem leiðir til þverstæðna í lýðræðishugtaki
Atla er komin virk beiting raka í átt til lýðræðis, sem birtir ólíkar áherslur en ekki
endilega ósamræmanlegar.
Það er í kjölfarið á þessari virku greiningu á lýðræðishugtakinu og forsendum
þess sem Vilhjálmur leggur til hugmyndina um rökræ!ul#!ræ!i sem „ákjósanlega
endurbótarleið sem miðar að því að styrkja lýðræði sem stjórnskipun og lýðræði
sem ákvörðunaraðferð“.24 Markmiðið með rökræðulýðræðinu sem aðferð er, að til-
lögu Vilhjálms, að byggja upp skynsamlega leið til að taka ákvarðanir um álitamál
samfélagsins, leið til að taka ákvarðanir út frá vilja lýðsins sem að baki ákvörð-
unum á að standa í lýðræðisríki. Vilhjálmur greinir hér á milli vitneskjunnar, sem
byggir á þekkingu um ástand mála og mögulega þróun þess, og vildarefnanna,
sem eru byggð á ígrunduðum vilja þegnanna. Að hans mati dugar skynsamleg og
rökræn þekking á málefnum einungis að vissu marki; þannig fullnægir aristótelísk
aðalsstjórn ekki kröfum um nútímastjórnskipan. Það sem vantar upp á er aðferð-
in til að fylgja þrám og hvötum Möldans, því sem lýðurinn vill í raun og veru.
Sú hugmynd sem rökræðulýðræðið byggir á er því í því fólgin að byggja upp
virka samræðu á milli aðila innan hins lýðræðislega stjórnkerfis, samræðu þar sem
tvíþætt röksemdafærsla á sér stað: annar þáttur röksemdanna byggir á faglegri
vitneskju og sta!reyndum, hinn er framsetning eða tjáning á ígrundu!um vilja l#!s-
ins. Hér er það því á ábyrgð fagaðila, sem hafa til þess lögmætt umbo! frá lýðnum,
að byggja upp faglega vitneskju, sem byggir á vilja lýðsins, til þess að stjórna í
nafni þess hins sama lýðs.25
Ólafur Páll Jónsson ræðir merkingu þess að vera lýðræðisríki í grein sem hann
birti árið . Þar leggur hann út frá því að hlutverk lýðræðisins sé að „gera rétt-
látt samfélag að veruleika“.26 Í þessu markmiði hans sameinast hinir tveir meiðar
lýðræðisins, sem Atli og Vilhjálmur tiltaka, á áhugaverðan hátt: samfélagi! er í ætt
við þátttökurök Vilhjálms og hugmyndir Rousseaus, en réttlæti! er í anda Lockes
og verndarsjónarmiða Vilhjálms. Hugsjónin um að gera þetta samfélag að veru-
leika er hugmynd um virkni og ferli, og þannig skyld verklegri áherslu Vilhjálms,
en forsendurnar og aðferðirnar eru þó ólíkar. Á meðan hugmyndir Vilhjálms
byggja á því að siði og starfsreglur þurfi að bæta til að lýræðið virki sem skyldi
leggur Ólafur Páll áherslu á að skapa þurfi hugmyndafræðilegan grundvöll fyrir
lýðræðið þar sem menn byggi á skýrri sýn um () hvað felst í íslensku samfélagi,
() hvað felst í hugmyndum um l#!ræ!i og réttlæti og () að þeir geri þessa sýn að
hversdagslegum veruleika fólks. Í reynd felast rök Ólafs Páls í því að samfélags-
grundvöllur ríkisvaldsins, samfélagssáttmálinn í anda Rousseaus, sé orðinn veikur
 Sama rit: .
 Sama rit: .
 Sama rit: –.
 Ólafur Páll Jónsson : .
Hugur 2013-4.indd 64 23/01/2014 12:57:26