Hugur - 01.01.2013, Page 114

H | . ,  | . –
Maurizio Lazzarato
N"frjálshyggja og framlei!sla
sjálfsveruleikans1
Kapítalisminn hefur á sínu færi tvenns konar framleiðslu, meðferð og nýtingu
sjálfsveruleikans: félagslega undirokun og vélræna þrælkun. Það sem kallað er
hagkerfi er fyrirkomulag þessa tvöfalda umsáturs sjálfsveruleikans, þannig að
„nauðsynlegt verður að halda inn á svið hagkerfis sjálfsverunnar og hætta að
takmarka sig við hagkerfi þjóðfélagsins“, eins og Félix Guattari orðaði það.2
Félagsleg undirokun ljær okkur einstaklingsbundinn sjálfsveruleika, úthlutar
okkur sjálfsmynd, kyni, starfi, þjóðerni o.s.frv., framleiðir og raðar niður í hlutverk
og stöðvar. Hún kemur á fót merkingargildru skírskotana og tákna sem enginn
fær sneitt hjá. Félagsleg undirokun framleiðir „einstaklingsvædda sjálfsveru“ sem
tekur innan kapítalisma nýfrjálshyggjunnar á sig skýrasta mynd í „athafnamanni
sjálfsins“. Foucault lýsti því afbrigði stjórnvaldshugarfars sem býr í þessum „at-
hafnamiðuðu einstaklingsverum“ sem þurfa að hugsa um og framleiða sjálfa sig
sem verkefnisstjóra eigin úrlausnarefnis innan verkaskiptingarinnar í þjóðfélaginu.
Tengsl á borð við karl/kona, foreldri/barn, starfsmaður/yfirmaður, kennari/nem-
andi, bótaþegi/opinber starfsmaður o.s.frv. eru umkringd þekkingu, iðkunum og
viðmiðum (félagslegum, sálfræðilegum, stjórnvaldslegum, stjórnunarlegum) sem
ginna, hvetja og hneigja einstaklinga til að vinna að eigin þrældómi eins og um
frelsi þeirra væri að tefla.
Hið smásæja fyrirtæki, sjálfs-athafnamaðurinn og hið mennska auðmagn fagna
hjónabandi efnahagslegrar og samfélagslegrar einstaklingshyggju.
En þar er aðeins um að ræða annan þáttinn í því hvernig kapítalisminn verkar á
sjálfsveruleikann. Ofan á framleiðslu hinnar einstaklingsbundnu sjálfsveru leggst
allt önnur meðferð sjálfsveruleikans sem, ólíkt félagslegri undirokun, vindur fram
með afnámi sjálfsveruleikans: „vélræn þrælkun“.3
Vélræn þrælkun felur í sér að einstaklingnum er ekki lengur ljáð stofnanabund-
 Birt með leyfi höfundar, Kynningarmiðstöðvar íslenskrar myndlistar og Sternberg-Press.
 Félix Guattari og Suely Rolnik, Molecular Revolution in Brazil (Los Angeles: Semiotext(e) ),
bls. .
 Þrælkun er hér hugtak tengt stýrifræði (cybernétique, sem er grískt orð er merkir „leiðsaga, stýring,
stjórnun“) og sjálfvirkni.
Hugur 2013-4.indd 114 23/01/2014 12:57:29