Hugur - 01.01.2013, Síða 153

Vilji og túlkun 
sjálfið geti lagt grundvöll að sjálfu sér: yfirsjónin er einmitt fólgin í því að
leggja sjálfið að jöfnu við róttækt sjálfræði sem væri þá ekki einvörðungu
siðferðilegt heldur jafnframt verufræðilegt. Sjálfið – ritað með stórum
staf, lygi blendnum – sprettur af aðskilnaði. Yfirsjónin leiðir menn afvega
vegna þess að hún ber með sér þá skoðun að hlutdeild viljans í veru sem
lægi dýpra fæli í sér firringu, þ.e. jafngilti þrælslund þess sem seldi sjálfan
sig í hendur Hinum; en Sjálfið, skilið á þennan sérstaka hátt, er ég í út-
legð óraMarri verunni; Sjálfið er hið firrta ég.9
Segja má að þær tvær spurningar sem liggja til grundvallar í kerfisheimspeki
Ricœurs frá fyrstu bók hans og fram til þeirrar síðustu séu deginum ljósari. Þær
má vissulega orða með ýmsum hætti. Ég kýs eftirfarandi orðalag: Hvernig á a!
skilja hinn mannlega einstakling sem skapandi viljaveru? Og hverju eigum vi! a!
trúa um $á merkingarsköpun sem vi! tökum $átt í? Fyrri spurningin leiðir okkur
að þeim a!fer!afræ!ilegu vandamálum sem við skulum nú líta á, en síðari spurn-
ingin innir okkur eftir því hverju við kjósum á endanum að trúa um „grund-
vallar uppsprettu huglægninnar“ eða, með öðrum orðum, grundvallarmerkingu
mannlegs lífs. Verkefni heimspekinnar er í því fólgið að spyrja okkur þessarar
grundvallarspurningar, ekki að svara henni fyrir okkur.10
IV
Í stað skýringar af toga smættunar hefst umMöllun Ricœurs á hreinni fyrirbæra-
fræðilegri lýsingu. Lýsingin tekur til merkingar eða „eðliseinkenna“ sem birtast
vitundinni milliliðalaust í reynslu okkar. „Að segja ‚ég vil‘ merkir í fyrsta lagi ‚ég
ákveð,‘ í öðru lagi ‚ég hreyfi líkama minn,‘ í þriðja lagi ‚ég samþykki.‘“11 Undir
þessu almenna og hugtakabundna sjónarhorni á viljann öðlumst við skilning á
því hvernig sjálfráð tilvist er órofa bundin gagnvirkni og miðlun sjálfráðra og
ósjálfráðra aðgerða. Orðasambandið „ég ákveð“ vísar til þeirra hvata sem rétt-
læta ákvörðunina, „ég hreyfi líkamann“ vísar til þeirra líffæra sem ég þarfnast
til að framkvæma ætlun mína og „ég samþykki“ vísar til persónuleika míns, til
undirmeðvitundar minnar og líffræðilegrar líkamsstarfsemi er skapa „ósjálfráð“
grunnskilyrði vilja míns.
Þannig lítur sá hugtakarammi út, í grófum dráttum, sem Ricœur hyggst nota í
greiningu sinni á „grundvallarformgerðum“ viljans með það fyrir augum að öðlast
skilning á mannlegu frelsi og innri takmörkunum þess. Það sem látið er liggja
á milli hluta er ævintýri mannlegs frelsis, ytri raungervingar viljans þegar hann
steypir sér út í straum sögunnar, tekur höndum saman við ástríðurnar og athafnar
sig og raungerir hluti sem hann skilur í raun og veru ekki. Viljinn sundrar sjálfum
sér, varpar draumum sínum og hugsjónum inn í framtíð sem hann hefur ekki
 Ricœur : .
 Í lokaorðum Ég sjálfur sem annar orðar Ricœur þetta með öðrum hætti, sjá Ricœur : –
.
 Ricœur : .
Hugur 2013-4.indd 153 23/01/2014 12:57:30