Hugur - 01.01.2013, Page 6


bæri að ná flugi. Það er mín skoðun að leitin að betri skilningi og betri heim-
spekilegum tökum á því hvað þessi afstaða þarf að fela í sér, og hvað hún þýðir
í raun og veru fyrir samfélag og einstaklinga, sé eitt af þeim viðfangsefnum sem
eru undirliggjandi í umræðum um lýðræði, listir og bókmenntir og tengsl á milli
þessara fyrirbæra.
Sá skyldleiki eða Mölskyldusvipur sem er með listum, bókmenntum og lýðræði
veldur því að að ákveðin hugtök verða áberandi og mikilvæg þegar þau eru tekin
til athugunar. Í stað þess að bjóða upp á greiningu á þessum hugtökum set ég hér
fram einhverskonar tengslakort sem lýsingu á því hvað ég á við:
Einstaklingurinn, sem vera með sjálf, sem vera með vilja, vera sem brosir og
sem hluti af samfélagi er til skoðunar í greinum Stefáns Snævarr, Geirs Sigurðs-
sonar, þýðingu Björns Þorsteinssonar á grein Maurizio Lazzarato og í „Brosi“
Hemuths Plessner sem Marteinn Sindri Jónsson hefur snúið á íslensku. Efnistök
greinanna eru ólík en kjarninn í þeim er spurningin um það hvernig einstakling-
urinn verði best hugtekinn eða útskýrður sem fyrirbæri, og hvernig honum reiði
best af í samfélagi við aðra einstaklinga af sömu tegund. Þetta kallar sumstaðar á
greiningu á sjálfinu (Stefán Snævarr) en annars staðar á greiningu á því hvernig
við forðumst tilvistarlega tómhyggju (Geir Sigurðsson) og á greiningu á stöðu
einstaklingsins í samfélagi nýfrjálshyggjunnar (Maurizio Lazzarato). Brosið sem
hluti af mannlegri tjáningu og sem fyrirbærafræðilega mikilvægt fyrirbæri gefur
umMölluninni síðan aukna og óvenjulega vídd.
Listaverki! og listin eru tekin til sérstakrar umMöllunar hjá Giorgio Agamben í
þýðingu Steinars Arnar Atlasonar og Jean-Luc Nancy í þýðingu Ólafs Gíslasonar.
Þetta er að sjálfsögðu ekki gert í tómarúmi, heldur spila hugmyndir um samfélag
og samhengi undirtónana í báðum þessum greinum. Nancy greinir stöðu list-
arinnar út frá tíu lykilhugtökum og hugmyndum Hegels um hlutverk hennar og
þróun og skörp greining Agambens á ljósmyndinni er ekki eingöngu greining
á ljósmyndinni sem miðli, heldur einnig á ljósmyndinni sem sögulegu og sam-
félagslegu fyrirbæri.
Greinar Hlyns Helgasonar, Henrys Alexanders Henryssonar og þríeykisins
Ingimars Ólafssonar Waage, Kristjáns Kristjánssonar og Amalíu Björnsdóttur
eiga það sammerkt að fást við l#!ræ!ishugmyndir. Hlynur greinir á áhugaverðan
hátt lýðræðishugmyndir út frá þremur nýlegum listaverkum sem eiga það sam-
merkt að fást við listina og lýðræðið á krepputímum. Því er oft haldið fram að á
slíkum tímum sé hlutverk listarinnar mikilvægara en annars, hún eigi að gagn-
rýna og breyta samfélaginu til betri vegar, eða vera spegill sem við getum borið
okkur upp að. Eins og Hlynur færir rök fyrir í grein sinni er þetta samspil lista
og lýðræðishugmynda allt annað en einfalt, og mikil hætta fyrir bæði lýðræðið og
listina fólgin í því að einfalda það um of. Grunnstefið í grein Henrys Alexanders
eru sáttmálakenningar um lýðræðið og hvað það felur í sér að vera þátttakandi
í lýðræði. Grein Ingimars, Kristjáns og Amalíu er áhugaverð tilraun til þess að
tengja saman empírískar athuganir á lýðræði og lýðræðisviðhorfum og heim-
spekilegar hugmyndir um þessi sömu efni.
Það er sérstaklega ánægjulegt að tvær greinar eftir Pál Skúlason skuli reka
Inngangur ritstjóra
Hugur 2013-4.indd 6 23/01/2014 12:57:23