Hugur - 01.01.2013, Page 147

Vilji og túlkun 
skynsamlegar leiðir til úrlausnar vissra pólitískra og lögfræðilegra lykilvandamála
samtíðarinnar.
Verk Ricœurs eru raunar einstaklega rík af greiningum á ýmsum vandamálum.
Fyrir lesendur hans eru þau einnig uppspretta innblásturs og varpa ljósi á ein-
kenni mannlegs veruleika sem notið hafa lítillar athygli. Auk þess er heimspeki
hans stórmerk hugtakasmíð sem á í fullu tré við önnur heimspekileg sjónarhorn á
heiminn. En þetta kemur okkur ekki að nokkrum notum við að gera okkur betri
grein fyrir heimspeki hans sem heild. Öllu heldur hylma þessar staðreyndir yfir
ákveðin grundvallareinkenni hugsunar hans sem varpa þarf ljósi á vilji maður ná
tökum á þeim persónulega stíl er einkennir heimspeki hans og öðlast dýpri skiln-
ing á þeim ásetningi sem birtist í verkum hans.
Nú set ég fram tilgátu mína sem ég mun útfæra og ígrunda hér á eftir. Tilgátan
er þessi: Heimspeki Ricœurs einkennist af djúpstæðri tilhneigingu til kerfisbind-
ingar sem ekki er ætíð sýnileg og á jafnvel erfitt uppdráttar af þremur ástæðum:
í fyrsta lagi vegna tilhneigingar hans til að einbeita sér að greiningu á einstökum
viðfangsefnum, í öðru lagi vegna nokkurra grundvallarskoðana hans er varða
takmarkanir heimspekilegrar orðræðu og í þriðja lagi vegna sýnar hans á grund-
vallar stöðu hinnar mannlegu sjálfsveru í heiminum.
II
Áður en ég kem að megininntaki röksemdafærslu minnar vil ég útskýra hina
formlegu hlið hennar. Ég geri greinarmun á þremur almennum aðferðum til að
ástunda heimspeki. Fyrsta aðferðin er kerfisleg, önnur er greinandi og sú þriðja er
opinberandi. Ég tel alla réttnefnda heimspeki lúta einni þessara aðferða í meg-
inatriðum sínum þó að hinar tvær komi einnig við sögu í minna mæli. Lítum á
nokkur dæmi til að glöggva okkur á þessu.
Kerfisheimspekingurinn er upptekinn af því að ná utan um allt í skynsamlegri
orðræðu sem byggir á kerfi grundvallarhugtaka. Þekktasti fulltrúi þessarar teg-
undar heimspeki er vafalaust Aristóteles. Hann smíðaði fyrstur manna umfangs-
mikið hugtakakerfi sem ætlað var að veita altæka sýn til skýringar á heiminum
sem heild. Þetta gerði hann með því að afmarka ólík rannsóknarefni og tengja þau
síðan hvert öðru með kerfisbundnum hætti svo hægt yrði að færa sig, á grundvelli
ákveðinna röklegra forsendna, frá einu sviði fræðilegrar umræðu til annars. Í
stuttu máli er hugtakakerfi hans nokkurs konar net sem fangar hinar ýmsu hliðar
raunveruleikans sem vekja athygli okkar. Heimspeki hans er líkust ógnarstórum
togara sem er fær í flestan sjó og veiðir allar þær ólíku fisktegundir sem fyrirfinn-
ast. Um borð í þessum togara má finna allan nauðsynlegan búnað til að verka
aflann og framreiða hann til sölu á markaði. Fyrirhöfnin við að upphugsa kerfið
kemur fyrst, síðan greiningin og loks framsetning veruleikans eins og hann birtist
í heimspekilegri hugsun. Sams konar lýsing á við um heimspeki Hegels sem er
sennilega mesti kerfishugsuður fyrr og síðar.
Þessi lýsing á einnig við um heimspeki Ricœurs þegar litið er á hana í heild
Hugur 2013-4.indd 147 23/01/2014 12:57:30