Hugur - 01.01.2013, Side 149

Vilji og túlkun 
tengjast myndun merkingar og ef til vill dreymdi þá einnig um samhangandi,
altækt og endanlegt kerfi. En erindi þeirra við heiminn er að finna í áhrifaríkum
hugmyndum þeirra og nýjum afhjúpunum á raunveruleikanum.
Kant er gott dæmi um heimspeking á nýöld sem styðst fyrst og fremst við hina
greinandi aðferð í heimspeki sinni. Heimsmynd Kants bar alla tíð greinileg merki
tvíhyggju sem vakti hann til vitundar um sérstök vandamál er varða grundvöll
vísindalegrar þekkingar, eðli dómgreindarinnar og undirstöðu frelsis og hag-
nýtrar skynsemi. Heimspeki hans miðar öll að því að leysa þessi heimspekilegu
grundvallarvandamál sem mörg hver eru enn meðal helstu viðfangsefna sem eru
rædd og kennd innan heimspekideilda um allan heim. Af þeim sökum má telja að
Kant hafi lagt grunninn að þeirri rökgreiningarhefð sem gegnir nokkurn veginn
hlutverki opinberrar skólaspeki samtímans. En Kant dreymdi einnig um endan-
legt og altækt kerfi sem honum tókst þó aldrei fyllilega að setja saman. Arftakar
hans innan þýsku hughyggjunnar, Fichte, Schelling og Hegel, litu allir á það sem
meginverkefni sitt að berja í þennan brest í heimspeki Kants.
Hugsun þýsku hughyggjumannanna þriggja er prýðisgott dæmi um hina kerfis-
bundnu aðferð í heimspeki. Þeir þáðu í arf brotakennda heimsmynd og óásætt-
anlega sýn á veruleikann, Mölda ótengdra sjónarhorna og vandamála sem fella
þurfti í merkingarbæra heild. Auk þess dreymdi þá um heimspekilegt tungumál
er veita myndi skilning á öllum öðrum tungumálum í heiminum og jafnframt
altæka hugtakabundna sýn á veruleikann sem heild. Í þessu liggur metnaður
kerfishugsuðanna. Þeir eru uppteknir af því að fanga allt í skynsamlegri orðræðu
með neti grundvallarhugtaka. Og ef mér skjátlast ekki á heimspeki Ricœurs sér
einmitt hliðstætt markmið.
III
Málflutningur minn hér á eftir hvílir á greinarmuninum á kerfisbundinni, grein-
andi og opinberandi heimspeki. Þessi umMöllun um heimspeki Ricœurs kann að
virðast undarleg og vafasöm sé hún skoðuð undir sjónarhorni verka hans – „innan
frá“, svo að segja. Ég tel engu að síður að umMöllun mín varpi ljósi á mikilvæg
atriði í heimspeki hans og sérstöðu hennar á sviði samtímaheimspeki.
Fyrst vil ég beina sjónum að viljaheimspeki Ricœurs sem hann kynnir til sög-
unnar í upphafi ferils síns og því næst sýna hvernig hann lýkur því verkefni og
endurnýjar það í þeirri túlkunarheimspeki sem ræður ríkjum í síðari verkum hans.
UmMöllun minni til grundvallar liggur viss aðgreining á vi!fangsefninu í heim-
speki Ricœurs og heimspekilegri a!fer! hans eða með öðrum orðum á grundvallar-
afstö!u hans annars vegar og verkefnum hans hins vegar. Lítum á upphafið að
Hinu sjálfrá!a og hinu ósjálfrá!a:
Rannsókn á tengslum hins sjálfráða og hins ósjálfráða er fyrsti hluti
umfangsmeiri heildar sem ber yfirskriftina heimspeki viljans. Úrlausnar-
efni og aðferðir rannsóknarinnar eru þannig afmörkuð með ákveðinni
Hugur 2013-4.indd 149 23/01/2014 12:57:30