Hugur - 01.01.2013, Síða 43

Skapandi sjálfsgleymi 
isma sem búddisma neyddi þá til að sjóða saman hugmyndir um gerð alheimsins
upp úr tíundu öld e.Kr. Hið konfúsíaníska heimsfræðikerfi sem þá mótaðist var
sterklega innblásið af hinum stefnunum tveimur en áhersla konfúsíanisma var og
er enn fyrst og fremst lögð á skipulagningu samfélagsins, siðmenntun og ræktun
hefða og menningar.
Þegar einn lærisveina Konfúsíusar tók upp á því að leita út fyrir þessi svið og
spyrja meistarann hvernig ætti að þjóna guðunum var honum svarað sem svo að
ef maður kynni ekki að þjóna mönnum gæti maður varla lært hvernig þjóna skuli
guðum. Þegar lærisveinninn spurði hann svo um dauðann svaraði Konfúsíus að
sá sem ekki skildi lífið gæti ekki gert ráð fyrir að öðlast skilning á dauðanum.7
Konfúsíus taldi vissulega að sýna ætti öndum framliðinna forfeðra virðingu en
hann ráðlagði lærisveinum sínum að halda þeim í viðeigandi Marlægð og einbeita
sér fremur að brýnum verkefnum hversdagsins.8 Eins og fram kemur í hinu kon-
fúsíaníska riti Zhongyong 中庸 frá fimmtu öld f.Kr. er ein helsta hindrunin í vegi
þess að byggja megi upp gott samfélag sú að hinir „vitru“ séu of uppteknir af því
sem er handan hversdagslegrar reynslu.9 Hér er ekki ólíklegt að vísað sé til fylg-
ismanna dao-skólans. Konfúsíus virðist almennt hafa haft takmarkaðan áhuga á
náttúrulegu ferli veraldarinnar og hið sama gilti um allflesta eftirmenn hans.10
En daoistarnir hófu flugið í eðlisgerð heimsins, í þeirri virkni sem einkenndi
náttúrulegt veraldarskipulagið. Túlkun þeirra á jafnt eðlisgerð sem virkni mótaði
lífsspeki þeirra. Þar vekur athygli að gert er ráð fyrir því að náttúruferlin séu vita
skeytingarlaus um afdrif fyrirbæranna innan þeirra. Í Ferlinu og dyg!inni segir til
dæmis: „Himinn og jörð sýna enga góðmennsku; fyrir þeim eru tugþúsundir sem
hundar úr hálmi.“11 Í skýringum sínum við þetta rit segir Ragnar Baldursson að
hér sé átt við „hundabrúður úr hálmi sem notaðar voru við fórnarathafnir. Þær
höfðu aðeins táknrænt gildi og var fleygt að athöfn lokinni“.12 „Tugþúsundir“ vísa
til fyrirbæra heimsins, allra vera og allra hluta, sem með hliðsjón af þessari líkingu
gegna einungis tímabundnu hlutverki í rás veraldarinnar þar til þeim er kastað á
bálköst eyðingarinnar. Þó má ekki horfa framhjá því að meðan á fórnarathöfnum
stóð var táknrænt gildi „hundabrúðanna“ verulegt og fyrir þeim borin viss lotning.
Að sama skapi mætti hugsa sér að veraldaröflin geri fyrirbærum sínum hátt undir
höfði á meðan þau eru til og þjóna ákveðnum hlutverkum. Með öðrum orðum er
lífið dýrmætt meðan á því stendur og vert að bera lotningu fyrir því, þótt ekki beri
að harma um of óhjákvæmileg endalok þess.
Líkt og hjá konfúsíanistum er áhersla daoista því á lífið sjálft. En daoistar voru
afar áhugasamir um virkni náttúrunnar sem þeir leituðust við að skilja og laga sig
að. Þeir veittu því athygli að óhindruð og náttúruleg rás hlutanna styrkti að öllu
jöfnu vöxt og viðgang lífveranna. Hinum ýmsu dýrategundum farnast til dæmis
 Speki Konfúsíusar ..
 Speki Konfúsíusar ..
 Ames og Hall , §.
 Konfúsíus lýsti raunar áhuga sínum á að verja efri árum sínum í rannsókn á Breytingaritningunni,
eða Yijing (Speki Konfúsíusar .), en rit þetta leggur einmitt grundvöll að heimsfræði Kínverja.
 Laozi: §, s. .
 Laozi: , nmgr. .
Hugur 2013-4.indd 43 23/01/2014 12:57:25