Hugur - 01.01.2013, Page 44

 Geir Sigur!sson
best þegar þær haga lífi sínu í samræmi við sérstaka hæfileika sína og getu. Þegar
þær ætla sér um of fer hins vegar illa fyrir þeim. Engispretta sem reynir að stöðva
hestvagn með líkamsafli sínu kremst undir honum og fiskur á þurru landi verður
tæplega langlífur.13 Náttúrulegt gangvirkið fylgir vissu ferli sem lífverur – en allar
eru þær hlutar gangvirkisins – þurfa að finna samstillingu með og aðlagast í ljósi
eigin líkamlegrar og andlegrar gerðar.
Daoistar segja frá ýmsum dularfullum vitringum sem hafa yfirunnið mann-
legar takmarkanir og svífa á skýjum, líða með rennsli straumþungra fljóta, stinga
sér í djúpa fossa og síðast en ekki síst hafa unnið bug á dauðleika sínum.14 Þótt
daoísk alþýðutrú hafi hneigst til að leggja bókstaflegan skilning í hugmyndina um
ódauðleikann má einnig túlka hann sem vitund um ævarandi tilvist sína í óþrjót-
andi breytingaferli alheimsins. Slík tilvist felur að sjálfsögðu í sér að einstaklingur
með sjáfsvitund sinni leysist upp við þá umbreytingu sem almennt kallast dauði.
En það að gera sér grein fyrir því að við deilum einfaldlega þeim óhjákvæmilegu
örlögum með öllum öðrum þátttakendum í veraldarferlinu að hætta að vera til
sem nafngreinanleg fyrirbæri virðist knýja okkur til að nálgast hann með öðrum
og æðrulausari hætti.
Þegar Zhuangzi 莊子, daoískur meistari frá Mórðu öld f.Kr., lá á banabeðinu
fóru lærisveinar hans fram á að mega grafa hann með viðhöfn. En Zhuangzi
krafðist þess að vera skilinn eftir hvar sem hann gæfi endanlega upp öndina. „En
meistari“, sögðu lærisveinarnir, „við óttumst að krákurnar og haukarnir muni éta
þig“. „Ofan jarðar“, svaraði þá Zhuangzi, „verð ég étinn af krákum og haukum.
Ofan í jörðinni verð ég étinn af maurum og moldvörpum. Þið viljið taka frá ein-
um til að gefa öðrum. Hvers vegna er ykkur svona mikið betur við þá?“15
Líf og dauði eru mannlegar skilgreiningar á tilteknum þáttaskilum í stöðugri
umbreytingu alheimsins en dao 道 vísar til ferlisins sem markar sjálfa umbreyt-
inguna.16 Þegar eiginkona Zhuangzi kvaddi þennan heim á undan honum kom
vinur hans Huizi 惠子 til hans að votta honum samúð sína en hneykslaðist þegar
hann kom að ekkjumanninum þar sem hann sat útglenntur á jörðinni, trommaði
á skaftpott og söng hástöfum. „Eftir að hafa deilt lífi þínu með manneskju“, sagði
Huizi, „sem hefur alið upp börnin þín og elst þér við hlið er ekki nóg með að þú
skulir neita að syrgja hana, heldur ertu líka svo blygðunarlaus að berja trommu og
syngja!“„Öðru nær“, svaraði Zhuangzi. „Þegar hún var nýlátin fann ég auðvitað
til söknuðar. En þá tók ég að rýna í upphaf hennar“, segir hann og útskýrir síðan
hvernig honum varð ljóst að mannleg tilvist hennar hefði einungis verið tiltekið
skeið ummyndunarferlis úr alltumlykjandi lífs- og frumorku veraldarinnar, qi 氣,
í ákveðna lögun, í mannslíf og loks í það sem við nefnum dauða. Með þessum
hinstu umbreytingum mannslífsins sameinast kona hans sviptingum árstíðanna
Mögurra í ferli veraldar. Þegar hann gerði sér grein fyrir því láni sem hann hafði
átt að fagna að geta eytt mannlegri tilvist sinni með henni sá hann ekki lengur
 Zhuangzi .– og .–; Mair :  og . Hér og í framhaldinu er einnig vísað til prýði-
legrar enskrar þýðingar Mair.
 Sjá t.d. Zhuangzi .–; Mair : .
 Zhuangzi .–; Mair : .
 Sjá Ragnar Baldursson :  o. áfr.
Hugur 2013-4.indd 44 23/01/2014 12:57:25