Hugur - 01.01.2013, Page 115

N#frjálshyggja og framlei!sla sjálfsveruleikans 
ið form sjálfsverunnar (mannlegt auðmagn eða athafnamaður sjálfsins). Þvert á
móti er litið á hann sem stykki, tannhjól, þátt í fyrirkomulagi sem kallast þá „fyrir-
tæki“, „Mármálakerfi“, Mölmiðlar, „velferðarríki“ og hin almennu svið þess (skóli,
sjúkrahús, söfn, leikhús, sjónvarp, internetið o.s.frv.). Einstaklingurinn „virkar“
innan þrælkunarinnar og lýtur henni á sama hátt og stykki í tækjabúnaði, opinber
skipulagsferli, táknkerfi o.s.frv.
Undirokunin framleiðir sjálfsveru í tengslum við hlutveru sem stendur utan
hennar (vél, samskiptabúnað, gjaldmiðil, opinbera þjónustu o.s.frv.) og sem hún
notfærir sér og athafnar sig með. Þegar undirokunin er annars vegar starfar ein-
staklingsbundin sjálfsvera með annarri einstaklingsbundinni sjálfsveru, og á í
samskiptum við hana, í gegnum vél – sem þá er hlutur sem virkar sem „meðal“
eða miðlun athafnar hennar eða notkunar. Rökvísi af taginu „sjálfsvera – hlut-
vera“, sem leggur félagslegri undirokun til starfshátt sinn, er rökvísi sem heita má
„mannleg, alltof mannleg“.
Vélræn þrælkun lætur ekki greinarmuninn á hlutverum og sjálfsverum veMast
fyrir sér – eða orðum og hlutum, „náttúru“ og „menningu“. Í vélrænni þrælkun
stendur hin einstaklingsbundna sjálfsvera ekki andspænis vélunum heldur jafn-
fætis þeim. Saman mynda þau „mannvélbúnað“ þar sem menn og vélar eru ekkert
annað en endurnýjanlegir og afturkallanlegir hlutar í ferli framleiðslu, samskipta,
neyslu o.s.frv. sem vex þeim yfir höfuð. Í vélrænni þrælkun er hið verufræði-
lega djúp milli hins mennska og ómennska, sjálfsvera og hlutvera, orða og hluta
linnulaust brúað af tæknilegum úrræðum, ferlum og verklagsreglum sem grípa til
merkingarþátta er eiga sér enga skírskotun (skýringarmynda, korta, jafna, súlurita,
taflna o.s.frv.).
Frá sjónarhóli vinnuvistfræðinnar er mannvélakerfum þannig háttað, þ.e. kerf-
um þar sem „margir mennskir og ómennskir þættir tvinnast saman, […] að alla
starfsþætti má tjá með tilvísun til upplýsinga“.4 En hér „glatar hugmyndin um
upplýsingar sínum mannmiðaða þætti“.5 Innan vinnuvistfræðinnar er ekki leng-
ur gengið út frá greinarmuninum á merki, lífveru og svörun heldur er miðað
við samskiptakenningar sem gera ráð fyrir að viðskiptin eigi sér stað milli ein-
staklingsbundinna sjálfsvera á þann hátt að unnt er að draga „hentuga en að vísu
takmarkaða hliðstæðu: sendandi – viðtakandi“.6 Talað er um, og notast við, hug-
tökin „ílag og frálag“ sem mega heita laus við hvers kyns mannmiðjun.
„Mannvélakerfi“ (í fleirtölu) má ekki líta á sem einfalt samsafn starfsstöðva af
taginu „mannvél“ (í eintölu) vegna þess að þau eru eðlisólík hugtakatvenndinni
sjálfsvera/hlutvera, maður/vél.
Svo sama hugsun sé orðuð utan tungutaks vinnuvistfræðinnar, þ.e. með heim-
spekilegum hugtökum að hætti Félix Guattari, þá felur þrælkunin hvorki í sér
sjálfsverur né hlutverur í eiginlegum skilningi, heldur „verufræðilega óræðar“
einingar, blendinga, „hlutveru-/sjálfsveruhátt“, þ.e.a.s. einingar sem eru „tvíhliða
hlut-sjálfsverur“.
 Maurice de Montmollin, Les systèmes hommes-machines (París: P.U.F. ), bls. .
 Sama stað.
 Sama rit, bls. .
Hugur 2013-4.indd 115 23/01/2014 12:57:29