Hugur - 01.01.2013, Síða 131

Tryggur $jó!félags$egn 
spurningin hvers vegna við eigum að standa við loforð enda þótt það komi okkur
augljóslega betur að svíkja þau. Gott siðferði er þá útskýrt með því hvernig og
hvers vegna einstaklingar og hópar hafa tengst böndum sem geta strangt til tekið
ekki talist Mölskyldubönd. Ef við leiðum hjá okkur örfáar teiknimyndir þá er úlf-
um aldrei gert að þola slíka greiningu.
II
Þeir sem taka verufræðilega stöðu samfélaga alvarlega líkja þeim stundum við
lífverur. Það er ekki alveg úr lausu lofti gripið: Stundum standa samfélög í blóma.
Íslenskt samfélag sumarið  var eitt slíkt. Jafnvel veðrið lék við landsmenn
það sumar. En það þurfti þó ekki mikið til að setja allt á annan endann. Hver
man ekki eftir hundinum Lúkasi? Í friðsælu samfélagi norðan heiða gerðist það
að ungur maður var sakaður um að hafa banað hundinum á sérlega ógeðfelldan
hátt. Einföld saga, ýkjusaga eða jafnvel kjaftasaga, getur dugað til þess að allt fer
úr böndunum í samfélagi. Jafnvel þegar ekkert annað en eigin sjálfumgleði virðist
geta ógnað því. Það teygist á böndum þess og þau bresta. Ungi maðurinn varð
fyrir ofsóknum. Einhverjir hótuðu að svipta hann lífi. Fólk minntist Lúkasar með
kertafleytingum. Prúðasta fólk missti sig af geðshræringu.
Allt umstangið varð svo skyndilega óumræðanlega vandræðalegt þegar Lúkas
sást á lífi í grennd við ruslahauga Akureyrar. Eigandinn fékk hundinn aftur. Fúk-
yrði og meðaumkun lágu í loftinu og beindust smám saman að engu. Samfélagið
hrökk í gang og ungi maðurinn leitaði réttar síns. En friðurinn sem komst á aftur
virtist einkennilega brothættur um tíma. Getur verið að samfélag tryggi ekki að
fólk passi sig í samskiptum við annað fólk; getur verið að ákveðin grunnlögmál
eins og það að fólk sé saklaust uns sekt sé sönnuð hafi í raun takmarkað vægi „úti
í samfélaginu“, eins og mörgum er tamt að tala um umhverfi sitt?
III
Ung ensk kona var um tíma samferða mér í doktorsnámi. Hún vann að ritgerð um
tengsl mannasiða og siðfræði. Að hennar mati snerist gott siðferði um að „haga
sér eins og maður“. Rannsóknin gekk upp og ofan, heimspekingar eru almennt
ekki of spenntir fyrir siðaboðum borðhalds og ávarpa. Ef þeir á annað borð ræða
slíkt þá býr eitthvað annað undir. Þýski heimspekingurinn Leibniz skrifaði til
dæmis eitt sinn óborganlegt bréf þar sem hann lýsti talandi hundi sem hann
hafði fundið úti í sveit. Eftir að hafa talað um sjálfan sig í þriðju persónu til þess
að útskýra hvers konar merkismaður væri vitni að tali hundsins útskýrði hann í
bréfinu að hundurinn kynni öll þau helstu orð sem hefðarfólk Parísar á seinni
hluta sautjándu aldar hefði á vörunum, s.s. te, ka2 og súkkula!i. Líklega átti það
að sýna að þessi þýski rakki hefði ekki aðeins mannlega eiginleika heldur hef!ar-
mannlega eiginleika. Fundur hans átti að verða lykill Leibniz að samkvæmislífi
Parísarborgar; þ.e. koma honum upp í efstu lög evrópsks samfélags.
Hugur 2013-4.indd 131 23/01/2014 12:57:29