Skírnir - 01.01.1929, Blaðsíða 205
Skírnir]
Um Vilhjálm annan.
199
en verkfæri í höndum Bismarcks og hegðuðu sér eftir skip-
unum hans. Þetta ástand var í rauninni eðlilegt, því að svo
mikilhæfur forsætis-ráðherra, sem hafði unnið slík pólitísk
afreksverk í þjónustu Prússlands og Þýzkalands, drottnaði
að sjálfsögðu yfir ráðuneytum sínum og stjórnaði störfum
þeirra með yfirburðum, sem enginn veitti viðnám. En af-
staða mín varð erfið, því að ef ég lagði eitthvað til mála,
þá var þetta viðkvæðið: »Það vill Bismarck fursti ekki, —
þessu fæst ekki framgengt hjá honum, — þessa hefði Vil-
hjálmur keisari 1. ekki krafizt, — þetta er á móti venj-
unni« o. s. frv. Smámsaman varð mér ljóst, að ég hafði i
rauninni ekki yfirráð yfir einu einasta ráðuneyti, en að ráð-
gjafarnir töldu sig embœttismenn Bismarcks fursta af margra
ára gamalli venju«.
Þessi greinargerð Vilhjálms er vitanlega sannleikanum
samkvæm í alla staði, og verður honum tæpast láð, þótt
honum þætti hart að eiga allt sitt ráð undir járnhendi kanzl-
arans. Vitrari og geðstilltari menn en hann var mundu hafa
unað illa ofstjórn slíks ráðsmanns. Harðstjórn Bismarcks lá
eins og mara yfir þýzka ríkinu. Gáfaðir og metnaðargjarnir
menn komust ekki eitt þverfet áfram til vegs og valda
nema með hans ráði. Þeir áttu því ekki nema um tvennt
að velja: að gerast auðsveipir þjónar hans eða eyða kröft-
um sínum í erfiðri og ófrjórri baráttu gegn honum. Það
var því ekki að furða, þótt fjöldi slíkra manna mændi von-
araugum til hins unga keisara, enda hvísluðu þeir í eyra
hans, hvenær sem tækifæri bauðst, að hann myndi aldrei
verða talinn nýtur höfðingi, ef hann steypti ekki hinu gamla
goði af stalli. »Friðrik hefði aldrei orðið Friðrik hinn mikli,
ef hann hefði haft slíkan ráðgjafa sem Bismarck«. Slík orð
féllu sem eiturdropar í huga hins unga keisara, enda kom
brátt í Ijós, að Iítt þurfti að eggja hvatvísi hans og hé-
gómagirni.
Vilhjálmur 1. hafði þolað óskaplegt ráðríki Bismarcks
vegna þess, að hann kunni hvorttveggja í senn: að meta
sjálfan sig og meta kanzlarann réttu mati. Vilhjálmur 2.
kunni hvorugt. Að vísu voru hinir mestu dáleikar með þeim