Skírnir - 01.01.1929, Blaðsíða 240
234 Ritfregnir. [Skírnir
64. Viövik í Skagafirði. Þessa kirkju vantar i skrána. Hún var
helguð Ambrosíusi erkibiskupi (D. I. IV, 511).
65. Þorlákshöfn. Höf. telur þá kirkju ekki i skránni. — í Jarða-
bók Árna Magnússonar og Páls Vidalins segir svo um Þorlákshöfn:
-Hér er hálfkirkja að fornu og nýju og tiðir veittar þá jafnan, er
heimamenn eru til altaris. Annars liggur þessi jörð í Hjallakirkju-
sókn« (II, 432). — í formála fyrir útgáfu Vilkinsbókar gerir dr. Jón
Þorkelsson grein fyrir handritum og afskriftum af þvi mikla mál-
dagasafni. Eitt af þeim (XI) »er ágrip af 22 máldögum úr Vilkins-
bók, meðan frumrit liennar var enn til, með hendi Hallsteins Jóns-
sonar og er gert fyrir Odd biskup Einarsson« (D. I. IV, 33). Meðal
þessara 22 staða er Þorlákshöfn, en svo hittist á, að þar er eyða í
handritið og ekki getið annars en nafns kirkjustaðarins. — Ég hef
ekki rekið mig á aðra heimild en þessa, í Fornbréfasafninu, fyrir
því, að kirkja hafi verið í Þorlákshöfn, en af þessu og frásögn Jarða-
bókarinnar vil ég hiklaust telja víst, að kirkja hafi verið í Þorláks-
höfn i katólskri tíð. Má og ennfremur bæta því við, sem Brynjúlfur
fornfræðingur Jónsson frá Minna-Núpi segir frá: »að ein sjóbúð þar
(o: í Þorlákshöfn), fyrir vestan bæinn, hefur frá ómunatíð verið nefnd
kirkjubúðin« (Árbók Fornleifafélagsins 1903, 52). — Hins vegar tel
ég víst, að þessi staður hafi fengið nafn af Þorláki helga og er ekki
að efa, að kirkjan hafi og verið honum helguð.
66. Þverá i Skagafirði. Þessa kirkju vantar í skrána. Hún var
helguð Pétri postula (D. I. IV, 511).
67. Ögur. Höf. telur kirkjuna helgaða Maríu og Pétri og hina
fyrnefndu nafndýrlinginn. Svo er þó ekki gert beinlínis á þeim tveim
stöðum, sem höf. vitnar til, en í elzta máldaga kirkjunnar er hún
eingöngu nefnd Péturskirkja og ekki getið neinnar annarar helgun-
ar hennar (D. I. II, 655).
68. Tilefnið til þessarar margnefndu skráar, um helgun íslenzku
kirlmanna, er tilraun höf. að ákveða um helgun sjálfrar dómkirkj-
unnar á Hólum, sem ritgerðin fjailar um. Höf. fellst á, að kirkja og
staður hafi fyrst í stað helgast Maríu meyju, enda er það með öllu
ótvirætt. En svo heldur hann því fram, að þá er Jörundur biskup
reisti kirkjuna af nýju: »verður að telja það ábyggilegt, að kirkjan
hafi þá haft dýrlingaskifti« (bls. 59). »Dómkirkjan hefur án alls efa
haft dýrlingaskifti kringum 1294, þegar Jörundur biskup endurbyggði
hana og hún þá verið helguð Jóni postula« (bls. 60), en áður hafi
Maria verið höfuðdýrlingurinn. — En rök þau, sem höf. ber fram til að
styðja þetta, eru einkis virði við hliðina á hinni merkustu heimild,
sem segir hið gagnstæða. Auðun biskup rauði var næsti eftirmað-
ur Jörundar biskups. Segir svo í Lárentíussögu frá dauða biskups,
en hann bar að i Þrándheimi: »kjósandí leg að Maríukirkju þar í
býnum, meður því að hann mátti eigi liggja að þeirri Maríukirkju,