Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 61
Skírnir
Brezka þjóðasamfélagið
59
herkostnaðinum. En þátttakan í styrjöldinni og hinar
miklu fórnir manna og fjár fyrir sameiginlegan málstað
leiddi af sér nýtt stig á sjálfsákvörðunarbraut þessara
landa. Stjórn Stóra-Bretlands setti stjórnir þeirra á bekk
með sér til ráðagerða og ákvarðana um rekstur styrjaldar-
innar, og að henni lokinni var sérveldisstaða þeirra hverr-
ar um sig staðfest með því, að þær undirrituðu friðar-
samningana sem sjálfstæð ríki og urðu sjálfstæðir með-
limir Þjóðabandalagsins við stofnun þess. Og hver um sig
gerðist sjálfstætt nýlenduveldi gagnvart þeim nýlendum,
er hver hafði unnið í stríðinu. Allt þetta gerðist og var
framkvæmt í verki áður en nokkuð væri um það orðað í
samþykktum eða lögum, en það kom á eftir.
I álitsskjali, svonefndu Balfour Memorandum, í skýrslu
samveldisráðstefnunnar (Im'perial Conference) 1926 eru
samveldislöndin og hið Sameinaða konungsríki talin vera:
„Óháð samfélög innan brezka heimsveldisins (the Brit-
ish Empire), jöfn að stöðu, eitt engan veginn undirgefið
annað í neinni grein innanlands eða utanlands mála, þó
sameinuð af sameiginlegri hollustu við krúnuna, og af
frjálsum vilja samtengd sem meðlimir hins brezka þjóða-
samfélags (the British Commonwealth of Nations)“.
Þessi ráðstefna hafði að vísu ekki neitt löggjafarvald
fyrir samveldið, svo að hér var ekki um löggjafarákvæði
að ræða, en allir aðilar, þar á meðal Stóra-Bretland, hafa
litið á málið á þann veg, sem í ályktuninni felst, enda
rak brezka þingið smiðshöggið á fullveldisstöðu samveld-
islandanna að lögum með hinni svonefndu Westminster-
löggjöf árið 1931. Þar er löggjafarþingum samveldisland-
anna heimilað að nema úr gildi eða breyta hverjum þeim
lögum brezka parlamentisins, er snerta þau, og lýsa yfir
því, að engin lög skuli ná til samveldislands sem þáttur
í löggjöf þess, nema það hafi beðið um og samþykkt laga-
setninguna. Konungur má ekki skipa menn í stöður í sam-
veldislandi eða láta framkvæma þar nokkra athöfn gagn-
vart því nema með ráði stjórnmálamanna hlutaðeigandi
samveldislands. Ríkiserfðum og titli konungs má þó að eins