Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 72
70
Björn Þórðarson
Skírnir
nema höfðu setzt að og myndað bæi og byggðir, var ný-
lendumönnunum fengið forræði stjórnmála sinna. Og
þróunin var ör, bæirnir urðu að stórborgum, byggðirnar
að héruðum eða fylkjum á meginlöndunum, og um það
bil er 19. öldinni lauk, höfðu myndazt úr deiglu, sem mörg
þjóðerni höfðu lagt sinn skerf til, þjóðfélög hlaðin þrótti
og framsækni, og metnaði vegna sjálfs sín og brezka
heimsveldisins.
Um aldamótin síðustu lá mörgum smáþjóðarmanninum
þungt hugur til Breta, er þeir létu vopnin skera úr um
viðskifti sín og litlu Búalýðveldanna. En eftir stríðslokin
tókust fyrr en varði heilar sættir með sigurvegaranum og
hinum sigruðu. Búa-nýlendurnar fengu sjálfsforræði, og
Suður-Afríka, þar sem Búar eru meiri hluti hvítra manna,
varð sambandsríki undir brezkum fána. Heimurinn undr-
aðist þetta stórpólitíska meistarastykki, og þegar þar við
bættist, að hinir gömlu og dáðrökku forystumenn Búa,
Botha og Smuts, urðu meðal helztu foringja og ráðamanna
brezka heimsveldisins í fyrri heimsstyrjöldinni, varð það
til þess, að smáþjóðirnar lögðu fullan trúnað á þann boð-
skap Breta, að þeir væru verndarar smáþjóðanna.
Eftir að fyrri heimsstyrjöldinni lauk, hefur ef til vill
reynt meira á víðsýni og skapandi mátt brezkrar stjórn-
málagáfu en nokkru sinni fyrr, og það einmitt í viðhorfinu
til smáþjóðanna, sem höfðu verið að mótast innan Breta-
veldis sjálfs. Þær kröfðust nú sakir eigin verðleika og
fulltingis, er þær höfðu veitt móðurlandinu, sætis við hlið
þess og annarra ríkja sem fullvalda þjóðir. Þessu takmarki
náðu þær á tímabilinu 1919 til 1931, og sérveldisstaða
hverrar um sig við hlið Stóra-Bretlands var hátíðlega inn-
sigluð í krýningareiði Georgs VI. 1937.
Árið 1939 stóðu sakir á sömu lund og 1914, Stóra-Bret-
land ákvað að ganga út í geigvænlega styrjöld í Evrópu.
Samveldislöndin höfðu nú sjálf úrskurðarvald um það,
hvort þau vildu gera málstað Stóra-Bretlands að sínum
málstað og leggja allt, sem þau áttu dýrmætast, í sölurnar,
ef nauðsyn krefði. Vér vitum, hvernig úrskurður þeirra