Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 171
Skírnir
Frá mínum dyrum séð
169-
ábyrgð á, en getur þó skeð að talað sé fyrir munn ekki svo-
fárra, þótt ég viti vel, að hinir eru líka margir — og lík-
lega fleiri — sem enga breytingu vilja og helzt enga gagn-
rýni þola, en það verður að hafa það. Það er ekki gert af
neinum kala eða illum hug, hvorki til einstaklinga eða
neinnar stofnunar, nema síður sé, því að vinur er sá, sem
til vamms segir.
Ég ætla að minnast lítillega á uppeldismálin, hvernig:
mér virðist viðhorfið í þeim, í trúarlegum og andlegum
efnum aðallega.
Áður fyrr en skólaskylda var lögleidd hér á landi, var-
að vísu um lítinn lærdóm eða þekkingu að ræða í heima-
húsum eða á heimilum umfram venjuleg störf, en þá voru
þó allir unglingar skyldaðir til að læra „kverið“, og sú
litla fræðsla, sem börnum var veitt, snérist um trú og sið-
ferðismál, og sá lærdómur stóð oftast yfir í 2—3 ár á und-
an fermingu, með leiðbeiningum bæði presta og einhverra
á heimilinu, ef það var fært um það. Það er fjarri mér að
halda því fram,.að allt það, sem í kverunum stóð, haft
verið uppbyggilegt eða mikils virði, jafnvel sumt sannan-
lega rangt, en það var líka margt gott í þeim og mun allt-
af hafa sitt gildi. En hvað sem um það er, þetta urðu börn-
in að læra vetur eftir vetur, hvernig sem lærdómurinn
gekk, þangað til að þau kunnu það nokkurn veginn utan-
bókar. Þó að flest börn hafi gleymt þessum lærdómi fljótt
meira og minna aftur, þá var það bæði, að þetta þurfti
töluverða áreynslu, sem hlaut að skilja eftir áhrif í huga
unglingsins, enda þótt orðið gleymdist, og svo voru sam-
fara þessari miklu áherzlu, sem lögð var á „kver“-lærdóm
og kristindómsfræðslu, húslestrar um hönd hafðir á flest-
um heimilum og kirkjusókn mikil. I fámenni og dreifbýli
hlaut allt þetta að móta manneskjuna meira og minna. Þó
að skilningurinn og þekkingin væri af skornum skammti,
þá var hann samt nægur til þess að reyna að vanda orð
sín og athafnir hjá f jölda mörgum. Við þetta bættist einn-
ig viðtekin framkoma eins og t. d. orðheldni og trúmennska
í störfum. Það þótti mesta vanvirða að ganga á bak orða