Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 116
114
Ólafur Lárusson
Skírnir
nokkur örnefni í Skálholti á hann (ÞorláksbúS, Þorláks-
brunnur, Þorlákshver, Þorlákssæti).4) Bærinn Þorlákshöfn
í Ölfushreppi mun og nefndur eftir honum, vegna þess, að
kirkjan þar hafi verið helguð honum, en þetta tilefni nafns-
ins er þó fyrir löngu fallið í gleymsku þar í sveitinni. I
þess stað hefir myndazt sú munnmælasögn, að eigandi
jarðarinnar hafi heitið á Þorlák biskup í sjávarháska, að
breyta nafni hennar og kenna hana við hann, en áður hafi
hún heitið Elliðahöfn/') Þá hafa og nokkrar venjur verið
bundnar við messudaga hans eftir siðaskipti, svo sem
smalabúsreiðar á Þorláksmessu á sumar') og tilbreytni í
mataræði á Þorláksmessu fyrir jól. Um Guðmund biskup
er það aftur að segja, að við engan mann munu jafnmörg
örnefni, víðs vegar um land, vera tengd sem hann, nema
ef vera skyldi Grettir Ásmundsson, og allmargar munn-
mælasögur um hann hafa geymzt. Hann hefir því orðið al-
þýðu manna minnisstæðari en hinir dýrlingarnir tveir, og
meira að segja minnisstæðari en flestir aðrir menn fyrr á
tímum, og svo hlaut það að verða. Hann var alþýðlegastur
allra biskupa, sem á landinu hafa verið, og hann var á
marga lund svo sérstæður og sérkennilegur maður, og ævi
hans svo söguleg og óvenjuleg, að ekki gat hjá því farið,
að hann mótaði djúp spor og yrði langlífur í minni þjóðar
sinnar.
Ævi Guðmundar biskups má skipta í tvo þætti. f fyrri
þættinum, á prestsskaparárunum, var hann virtur og elsk-
aður. Enginn vafi er á því, að þegar á þeim árum hafa
margir landar hans verið orðnir sannfærðir um að hann
væri gæddur dularfullum og heilögum krafti og gæti unn-
ið kraftaverk, og að sérstaklega mikill máttur fylgdi bæn-
um hans, vígslum og yfirsöngvum. Vinur hans og læri-
sveinn, Lambkár ábóti Þorgilsson, segir, að alþýða manna
hafi þá þegar tekið „at leggia til hans ástarhug mikinn í
átrúnaði“,7) og mun það ekki vera ofmælt. Höfðingjar og
stórbændur kepptust um og bjóða honum heim, og fór hann
á þeim árum að heimboðum umhverfis allt landið a. m. k.
tvisvar sinnum, á leið sinni til alþíngís og frá því, og hver-