Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 92

90
Þorkell Jóhannesson
Skírnir
fer með efni sitt, hversu hann skipar því niður, tengir
það og fágar. Hversu honum tekst að skapa samræma
heild úr sundurleitu efni sínu og gefa þessari nýju heild,
þessu nýja formi, inntak, líf og markmið. Fylgjast með
því, hversu hann markar farveg nýjum straum úr mörg-
um dreifðum lindum, er hver á sín sérstöku örlög, sitt eig-
ið hulda markmið langt frá vegum hinnar nýju móðu, en
gefa henni þó einhvers staðar á leið sinni kvísl úr farvegi
sínum, blanda rödd sinni í klið hennar.
Handbragð ritsnillingsins, stórskáldsins, lýsir sér með
ýmsu móti. Frumleg stílbrögð, orðkynngi og leikni um
meðferð málsins, er eitt einkenni hans. En um fram allt
annað koma yfirburðir hans í meðferð hans á efni sínu
fram í því, hversu niðurskipun þess virðist leika honum í
hendi, hversu sýnt honum er um jafnvægi einstakra þátta
heildarinnar, hversu glöggskyggn hann er að greina á
milli höfuðatriða og þess, er minna varðar. Hann hefir
viðfangsefni sitt svo fullkomlega á valdi sínu, að hvergi
skeikar um horf atburða eða skilning á persónum, er hann
leiðir á sjónarsvið. Er kunnugra en frá þurfi að segja, að
sama efni verður að listaverki í snillingshöndum, en nauða-
ómerkileg smíð í höndum annars, sem miður kann með að
fara. Verða slíks mörg dæmi fundin, forn og ný, erlend
og innlend, og er þar auðvelt um samanburð. En yfirleitt
kemur þó samanburður lítt að haldi um þessi efni, held-
ur verður nær að ganga, rekja sundur og kanna atriði af
atriði, stig af stigi, unz gerð verksins öll er fullkomlega
í ljós leidd. Sumir menn halda, að slík rannsókn sé
óskemmtileg og spilli þeirri nautn, sem lestur bókar ann-
ars veitir. En þessu er engan veginn svo farið. Maður,
sem vel er næmur á fegurð í stíl og máli, finnur að vísu
jafnan skjótlega, hvort bók er góð eða léleg, vel rituð eða
illa. En skilningur hans og það yndi, sem hann hefir af
góðri bók, dýpkar og skýrist, ef hann gerir sér ljósa grein
fyrir hverju atriði verksins, því að það færir hann nær
sjónarmiði listamannsins sjálfs, sem sér verk sitt innan
frá, öll hin smæstu atriði heildarinnar á sjálfri heildinni.