Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 94
92
Þorkell Jóhannesson
Skírnir
III.
Lítum nánara á þetta. Á engu ríður meira en því, að
gera sér ljóst þegar í upphafi, að hverju leyti og að hve
miklu leyti meðferð efnisins og sjálft áform höfundarins
með frásögn sinni skapar nýja, alveg sérstæða heild. Ef
til vill er ekki gagnslaust að beita nokkrum samanburði.
Með hliðsjón af öðrum Islendingasögum vil eg þá telja
þrjú höfuðeinkenni Njáls sögu.
1) Hún er ekki ættarsaga eða ævisaga og ekki héraðs-
saga, en undir einhverja þessa grein teljast flestar
eða allar Islendingasögur með nokkrum hætti.
2) Hún er þeirra lang-auðugust að glöggum og lifandi
skapferlis- og persónulýsingum.
3) Hún er saman sett af dýpra skilningi á mönnum og
atburðum en aðrar íslendingasögur. Þess vegna er
hún samfelldari heild, þrátt fyrir það, að hún er
þeirra lengst og umfangsmest. Hún er leikræn —
dramatisk — í áformi sínu og áhrifum.
Tökum fyrsta atriðið. Ekki þarf lengi að virða fyrir sér
þráð sögunnar til þess að ganga úr skugga um það, að frá-
sögnin er hér mjög annars eðlis en í öðrum íslendingasög-
um. Tökum dæmi af Egils sögu, Eyrbyggja sögu eða
Vatnsdæla sögu, sem kalla má reglulegar ættarsögur eða
jafnvel héraðssögur, eða Gunnlaugs sögu ormstungu og
Hrafnskels sögu, sem kalla mætti ævisögur. Uppistaðan í
þessum sögum öllum er ættin, eða ævi einstaklings, þótt
annað efni vefjist stundum inn í frásöguna. Samhengi at-
burðanna er yfirleitt ekki rakið yfir viss takmörk. Sjónar-
miði söguhetjanna er haldið jafnan og atburðirnir sýndir
frá þeirri hlið, sem að þeim snýr. Af þessum rökum verð-
ur hver einstakur þáttur frásagnarinnar líkt og umgerð
um mynd söguhetjunnar við þessar eða þessar aðstæður.
Tökum dæmi úr Egils sögu: Egill í höll Aðalsteins kon-
ungs, Egill berst við Ljót hinn bleika, kveður Höfuðlausn,
fer til Vermalands, setur mál þeirra Þorsteins á Borg og
Steinars Sjónasonar. Sérhver þessi þáttur gefur glögga
mynd af Agli Skallagrímssyni á því sviði, er söguritarinn