Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 218
216
Ritfregnir
Skírnir
enn á lífi og minnist þess ekki, að Jón hafi verið með í förinni. Víst
er, að lík Björns var ekki flutt þá þegar norður, heldur voru menn
sendir til að sækja það. Lifir einn þeirra enn (Sigurður, bróðir
Björns) og fullyrðir, að Jón Ásgeirsson hafi hvergi komið þar
nærri, en Jón Ólafsson á Sveinsstöðum var foringi líksóknarmanna.
Líklegast þykir mér, að hinn borgfirzki heimildarmaður Theodórs
hafi á einhvern hátt blandað þeim nöfnum saman af ókunnugleika.
Sagnir af Vatnsnesi birtust fyrst í Lesbók Morgunblaðsins 1934
sem eins konar viðauki við það, er Snæbjörn Jónsson ritaði um
Sigurð Bjarnason og frændur hans framan við Hjálmarskviðu (útg.
1934). Verður að lesa þær með það í huga. í þessari útgáfu hefir
verið skotið inn sérstökum þætti, er Theodór ritaði síðar, af Sig-
urði. Er frá því skýrt í formála, en vai'la nægilega ljóst, og betur
hefði farið á að gera glögga grein fyrir því neðan máls við textann.
Er mikil eftirsjón að því, að Theodóri skyldi ekki endast aldur til
að leggja síðustu hönd á þessar sagnir, áður en þær voru gefnai' út
að nýju. Þær bera annars öll sömu höfundareinkenni sem sagnirnar
af Þingeyrafeðgum. Þar er sama myndauðgin, leikandi lipurð í frá-
sögn og hlýja í gai'ð sagnahetjanna. Efnið er um Katadalshjónin,
Sigurð Ólafsson og Þorbjörgu Halldórsdóttur, og afkomendur
þeirra, einkum þá bræður Sigurð og Jakob Bjarnasyni, er voru um
margt afburðamenn og drukknuðu báðir á bezta aldri, hvor í sínu
lagi. Theodór hefir haft miklar mætur á dulrænum sögnum, og fær
frásögn hans við það oft örlagaþrunginn blæ. Alls staðai' kemur
fram hinn einlægi vilji hans að skilja fólk, hvatir þess og verk, í
ljósi aðstæðnanna. Eg kemst ekki hjá að minnast hér á ritdóm, er
birtist í Eimreiðinni 1941, 439. bls., um sagnaþættina. Þar segir
m. a.: ,,Þá er sagan af Katadalsfólkinu í öllu, er viðvíkur morði
Nathans Ketilssonar og tildrögum þess, alröng, og er það bersýni-
lega sprottið af vilja til þess að vera hallur undir það fólk af ótta
við, að menn leggi afkomendum þeirra Sigurðar og Þorbjargar í
Katadal það til lasts, að þau, eða Friðrik sonur þeirra, hafi verið
varmenni". Þessi orð hefðu betur verið órituð, þar eð í þeim felst
ósæmileg aðdróttun, sem hefir ekki við nein rök að styðjast. Það,
sem Theodór segir frá tildrögum morðsins og kringum það, er allt
eftir sögnum, sem hafa lengi gengið á Vatnsnesi og koma m. a.
fram í Nathanssögu Brynjólfs frá Minna-Núpi. Var hún þó rituð
að tilstuðlan afkomenda Nathans og átti víst fremur að verða hon-
um til málsbóta en hitt. Theodór er því saklaus af því að hafa hnik-
að nokkru til í þessu efni, en því miður hafði hann ekki rannsakað
réttarprófin, er hann ritaði sagnaþættina. Annars hefði hann vafa-
laust treyst þeim betur en sögnunum, þótt langt sé frá því, að duld-
ustu rök atburða komi alltaf fram við slik próf. — Arnór Sigurjóns-
son hefir annazt útgáfu þáttanna, ritað ágætan formála um Theodór