Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 201
Skírnir
Ræða í Ásbrekku
199
má nota til þess að breiða út sannleik eða svörtustu lygi,
flugvél til þess að koma sjúkum til læknis í tæka tíð eða
til þess að strá sprengjum yfir saklausar konur og börn.
Og svona er um hvert tæki menningarinnar, sem til verð-
ur nefnt.
Menning hvers tíma fær því svip af þeim mönnum, sem
þá ráða mestu, fer eftir því, til hvers þeir nota menningar-
arfinn, sem þeir hafa tekið við, hvort þeir auka hann og
ávaxta og bæta eða spilla honum og verja honum til þess,
sem illt er. Öllum athöfnum manna má raunar skipta í
þrennt: Menn geta þegið, ummyndað það, sem þeir þiggja,
og gefið aftur. Líf mannsins er sífellt ávarp og endursvar.
Og frá þessu sjónarmiði verður að telja hvern mann því
meiri og betri mann, sem hann hefir gefið meira og betra
að tiltölu við það, sem hann þáði. Það er augljóst einkenni
lítilmennis, að „eiga eina höndina, ok þá þó, at þiggja
ávallt, en gefa aldrigi", eins og Haraldur konungur Sig-
urðsson er látinn komast að orði í Brands þætti örva.
Þetta á jafnt við um viðskipti þjóða og einstakra manna.
Ekkert væri öruggari mælikvarði á menningu þjóðar á til-
teknu tímabili en það, hve mikið gott hún gaf öðrum að
tiltölu við það, sem hún þáði af þeim. Hvað er það, sem
viðhaldið hefir andlegu lífi þjóðar vorrar á umliðnum öld-
um, þrátt fyrir allt, sem yfir hana hefir gengið, ef það er
ekki meðvitundin um það að hafa skapað og varðveitt
bókmenntir, sem einnig aðrar þjóðir eru oss þakklátar
fyrir og telja oss sæla að eiga. Og þessar bókmenntir hafa
ekki verið skapaðar af eigingirni eða í hagsmunaskyni,
heldur af hreinni ást á viðfangsefnunum og listinni og
löngun til að gefa öðrum góðar gjafir. Hamingja hvers
manns er fremur öllu öðru komin undir meðvitundinni um
hlutfallið milli þess, er hann þiggur, og þess, er hann gef-
ur. Hver óspilltur maður finnur og veit, að það er sæla að
finna hjá sjálfum sér máttinn til að svara betur en á
mann var yrt, gera mikið úr litlu, gott úr illu og vera
fremur veitandi en þiggjandi. Það er raunar eitt örugg-
asta einkennið á manni, hvort honum er eiginlegra að