Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 96
94
Þorkell Jóhannesson
Skírnir
ekki verða um flúin. Jafnvel goðin sjálf urðu að lúta f
lægra haldi fyrir örlögunum. Eddukvæðin og sögurnar
eru meira og minna gagnsýrð af örlagatrú og gætir þeirra
áhrifa mjög lengi. Er vafasamt, að kristnum dómi hafi
nokkru sinni tekizt að útrýma henni úr innstu vitund
þorra manna. En það kemur reyndar ekki þessu máli við.
í Njáls sögu tengjast örlög margra manna, blandast eins
og margir lækir í einn farveg. Úr því er rás viðburðanna
glögg og ákveðin. En saga árinnar er öll önnur en saga
lækjanna. Hér dregur til þess, er verða vill af órjúfandi
nauðsyn örlaganna, þrátt fyrir viðleitni og baráttu mann-
legrar vizku. Þannig skapast sagan um atgerfið, karl-
mennskuna og vizkuna, er hrökkva ekki við óræðum mögn-
um örlaganna, er þramma sína blóðstokknu leið eins óbif-
anlega og afleiðing fylgir orsök. Frá þeirra hlið er ekkert
að sjá né segja. Sjálf eru þau blind og dulið ráð þeirra.
Viðhorf sögumannsins verður hér með allt öðru móti en
fyrr, í ættarsögunni eða ævisögunni. Hér stendur hann
álengdar fjær. Sagan sprettur fyrir augum hans, vex eins
og tré með stofni, greinum og blöðum — og rótum djúpt
í moldinni. Ein fullkomin, lifandi heild, séð í einu yfirliti.
Með þessum skilningi á atburðunum, með þessa mynd af
þeim í huganum, byrjar höfundur frásögn sína og rekur
hana til loka.
IV.
Hvað er Njáls saga? í gerð sinni er hún skáldsaga,
róman. Og meira en það: hún er fyrsti rómaninn, sem
vér vitum til, að skrifaðar hafi verið. Hún er rituð fyrir
rúmum 600 árum. En samsetning hennar er svo gagn-
hugsuð, formið svo stranglega fellt að efninu, að kalla
má, að fullnægi ströngustu kröfum raunsærrar sögugerð-
ar á vorum dögum. Líkast til hæfði þó leikritsformið verki
þessu bezt. Meistarinn Shakespeare hefði áreiðanlega ekki
þurft að breyta miklu eða bæta um samsetningu Njáls
sögu til þess að gera úr henni þríleik — trilogy — með
öllum þeim einkennum, sem prýða þann hátt framsetning-