Skírnir - 01.01.1942, Blaðsíða 107
Skírnir
Njáls saga
105'.
fremur við því búinn að leita kostanna. Jafnvel hinn vitr-
asti og snjallasti maður lærir meira, vitkast og þroskast
meira af því að skynja nýtt snilldarbragð í lýsingu eða
frásögn, í máli eða manngerð, heldur en þótt hann rekii
augun í ótal misfellur og sjái jafnharðan ráð við þeim öll-
um af vizku sinni. Lélegur höfundur getur að vísu ratað
í það ævintýri að hugsa djúpt og snjallt, svo að af megi
læra, en gallar hans og mistök eru aldrei mikils virði,.
aldrei lærdómsrík, jafnvel sjaldnast spaugileg. Reynsla
hins gaumgæfna lesanda er því sú, að fáar bækur séu
reyndar með öllu ónýtar, en líklega þó öllu færri þær bæk-
urnar, sem maður getur lesið aftur og aftur og jafnan
haft af þeim nýja gleði, nautn og aukinn skilning. Þær-
eru þá líka að því hófi dýrmætar. Nú hentar ekki öllum
hið sama og munar hér jafnan allmiklu eftir einstakling-
um, þjóðum — og öldum. Með vorri þjóð munu samt ýmis.
fornrit vor jafnan fylla þennan flokk og ekki sízt Njáls-
saga.
Nú er það augljóst mál, að naumast er hægt — og sízt
í stuttu máli — að gera grein fyrir því, hvað því valdi, að
einhver bók eða höfundur getur orðið manni svo að segja
ævilangt viðfangsefni. Hér verður hver að svara fyrir sig-
og vafalaust yrðu þau svör mjög sitt með hverju móti, eins'
og mennirnir eru. En eg ætla, að um nokkur atriði yrði
ekki ágreiningur. Þessi atriði mætti kalla höfuðeinkenni
ritverksins. Áður en eg skilst við þetta mál, vil eg benda
á nokkur höfuðeinkenni Njáls sögu, er eg ætla, að göml-
um vinum hennar sé kært að minnast og nýjum lesendum
gagnlegt að íhuga. Sumt af þessu getur reyndar átt við
ýmis fleiri fornrit okkar, sem vonlegt er, því að vel má
kalla, að Njáls saga sé líkt og fegursta blómið í stóru
blómkerfi. Hún hefir öll hin sömu eðliseinkenni og hin
blómin í kerfinu, en þroskaðri og svipmeiri, svo að af ber.
Er hér fyrst að telja sjálft málið, í öðru lagi mannlýsing-
arnar, í þriðja lagi ýmis einkenni frásagnarinnar. Skal'
hér að lokum nánara að þessu vikið, en þó stiklað á stóru
rúmsins vegna.