Skírnir - 01.01.1942, Side 222

220
Ritfregnir
Skírnir
aldrei talið eftir sér ólaunuð handarvik. Þegar hann tók að kenna
líffærafræði við háskólann, varði hann miklum tíma til að koma upp
vísi að líffærasafni, til þess að hafa við kennsluna, og bjó það út
sjálfur af mikilli snilld, en slíkt er ekkert áhlaupaverk. Er ekki
óliklegt, að svo orðvöndum manni hafi þá runnið til rifja, hve fáu
af því, sem þar var að sjá, var unnt að lýsa á hreinni íslenzku.
Því að engum hlut í veröldinni mun hafa verið lýst af meiri athug-
un og nákvæmni en mannslíkamanum. Hvert líffæri og hver hluti
þess, smár eða stór, hefir fengið sitt heiti eftir lögun sinni, eðli eða
starfi, og er þetta mikið og þaulhugsað orðakerfi, mest af grísk-
um og latneskum rótum runnið, þó að í flestum málum séu aðvitað
til innlend orð yfir aðalhugtökin. Þessi alþjóðlegu fræðiorð eru
góð fyrir þá, sem kunna grísku og latínu og skilja því þá lýsingu,
sem í orðunum felst. En öðrum eru þau hlass, sem minnið verður
að draga án þess að skilningurinn létti neitt undir. Og svo er um
nemendur læknisfræðinnar, síðan forntungunámið var að mestu lagt
niður. Þeir verða að læra orðin eins og páfagaukar, og þótt þeir
fái skýringu á þeim á útlendu máli, verður alltaf eftir sú óþægi-
lega tilfinning að geta ekki komið orðum að þessu á móðurmálinu.
En ef ræða á um þessa hluti við almenning, þá er jafn fáránlegt
að fleygja í hann grísku eða latnesku orði í miðri íslenskri setningu
og að gefa honum utan undir.
Úr þessu hefir nú Guðm. Hannesson bætt með riti sínu. Hann
hefir lagt til grundvallar skrá yfir alþjóðleg líffæraheiti, sem er
árangur af starfi alþjóðanefndar. Hefir hann safnað úr islenzk-
um orðabókum og mæltu máli þeim líffæraheitum, er til voru, valið
úr þeim, sett þau í kerfi, en myndað ný heiti og lýsingarorð af ís-
lenzkum stofnum eftir þörfum eða þýtt alþjóðaheitin eftir merkingu
þeirra. Er þetta geysimikið verk og vel unnið, svo sem vænta mátti.
I bókinni munu vera yfir 6000 heiti, og má nærri geta, að mörg
þeirra hafa kostað langa leit og mikla umhugsun. iMargt af þessum
heitum verður auðvitað aðeins notað af sérfræðingum. En þau biða
þarna tiltæk, hvenær sem einhver þarf að gera á íslenzku grein
fyrir því, sem þau tákna. Og þeim, sem stunda læknisfræði, verða
þau' mikill léttir til skilnings við námið og munu smám saman verða
þeim töm og hreinsa margan svartan blett af tungu þeirra. Sem
dæmi um gerð þessara orða og til að sýna, hve margt þarf að
nefna, þegar líffæri er lýst, skal eg taka orðin um nasir: andlitsop
nasar, kokop nasar, miðsnesi (nasaskipt), beinhluti, brjóskhluti,
húðhluti, fornös, nasaþröm, þefrenna, efsta nefskel, efri nefskel,
miðnefskel, neðri nefskel, slímhúð nasa, nefskeljagroppa, nefmúli,
fleyg- og sáldbeinsskot, efri nasargeil, miðgeil nasar, miðgeilardyr
(önd), neðri nefgeil, samgeil, nefkoksgeil, öndunarsvæði, lyktar-
svæði, afhol nefsins, kjálkahol, fleygbeinshol, ennishol, sáldbeinshol,