Skírnir - 01.01.1929, Síða 19

Skirnir]
Handritamálið.
13
og nýtt, sem hann gat fengið, tók hann frá þjóðinni og
flutti úr landi. Á þessu hafði þó fólkið að miklu leyti lifað,
og var því þannig svift nálega öllu nema prentuðu bók-
unum, sem voru aðallega trúarlegs efnis. Eg ætla, að það
sé Iítill efi á því, að söfnun Árna og annara á þeim tím-
um hafi átt sinn þátt í þeirri andlegu eymd, sem gekk yfir
landið á átjándu öld; og það er krafti og góðum stofni
þjóðarinnar að þakka, að hún gat staðizt þetta. Andlegur
áhugi hennar og rótgróinn vani komu henni að góðu haldi
þá sem oftar; menn byrjuðu að grafa upp það litla, sem
eftir var í landinu og alskrifa á ný; þegar menn svo að
lokum komust í það, sem Árni og aðrir höfðu flutt úr landi,
fór fyrst að lifna aftur yfir þjóðinni. Aldrei datt hinni föð-
urlegu einvaldsstjórn í hug, að styðja neitt þetta andlega
strit þjóðarinnar, því að hið auma skólahald í landinu var
ekki mikill styrkur. Af þessu kæruleysi stjórnarinnar leiddi
það, að íslenzkir fræðimenu í Kaupmannahöfn fylgdu upp
frá því og jafnvel fram á vora daga fyrirdæmi Árna, að
draga handrit úr landi, og af því hefur margt lent erlendis,
sem heima ætti að vera. Og þegar litið er á sögu hand-
ritasöfnunarinnar í heild sinni, getur það gefið tilefni til
ýmsra hugleiðinga. Það mun að vísu satt, að margt mundi
nú glatað, ef það hefði ekki verið flutt úr landi. Á hinn
bóginn er það hér um bil eins víst, að margt mundi nú
til, sem glatazt hefur, ef það hefði fengið að vera heima.
En um slíkt tjáir ekki að fást.
Daginn áður en Árni dó, gerði hann erfðaskrá sína (6.
jan. 1730). Arfleiddi hann háskólann danska að handrita-
og bókasafni sínu og mestöllu öðru fé. Annars er erfða-
skráin ófullkomin að mörgu leyti, en Árni treysti þeim
Hans Gram og Tómas Bartholin (syni þess, sem fyr var
nefndur) til þess að bæta í eyðurnar og koma öllu sem
bezt í lag. En skiftum varð ekki lokið um langa hríð vegna
þess, að stjórnin þóttist eiga kröfu í dánarbúið, því að
jarðabókin hefði eigi verið afhent öll í því lagi, sem hún
átti að vera. Þannig dróst þetta á langinn, og engin fulln-
aðarákvæði voru gerð um arfinn fyr en þrjátiu árum eftir