Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1927, Blaðsíða 15

UM ORÐTENGDAFRÆÐI ISLENZKA
11
iðn; *innr=iðr, eig. það. sem inn-
ir eða iðar, innyfli; þá er önn,
það að inna; áss eig. veitandi,
dugandisgoð, flt. æsir; uppruni
talinn óþekktur af isérfræðingum;
ást eig. liið innta, elska, unna, að
elska og svo amboð. Nú er sterk
beyging sagnarinnar, inna, ann
*onninn horfin úr málinu svo að
ekki er örmul eftir af lienni nema
þátíð framsöguháttar. Hún er
liöfð fyrir nútíð framsöguh. i
beygingu sagnarinnar u n n a.
Hvað kemur til! Það afbrigði
íslenzkrar tungu, sem ekki er enn
þá í vitumí íslenzkrar málfræði
höfunda, að sumar afrunasagnir
liafa útnýmt sterkum uppruna-
sögnum sínum og náð til sín for-
tíðar beygingu þeirra með þeim
leikslokum, að upprunasagnirnar
hafa orðið veikar eða farið undir
lok. 1 öllum málfræði bókum er
kennt að hefja, sverja, deyja o. fl.
séu sterkar sagnir; en þær eru
það ekki. Þær eru afrunasagnir
sagnanna hafa, svara og *dá og
veikar, en fortíðarbeyging upp-
runasagnanna er liöfð með þeb
aulc veiku beygingarinnar, t. d.
nútíð hefja, fortíðar myndir hafða
liafiðr og líka hóf, liafinn, sverja,
fortíð svarða, svariðr og líka sór,
svarinn, deyja fortíð deyða (af-
brigði fyrir dauða) dauðr og líka
dó, dáinn. Nútíðar beyging sagn-
anna er æfinlega veik, fortíðar
beygingin ýmist veilc eða sterk.
Yeiku beyginguna eiga sagniraar,
en sterk beyging er ekki þeirra,
þótt hún sé höfð með þeim, held-
ur upprunasagnanna liafa, svara
og dá, er sumpart hafa orðið veik-
ar eða liðið undir lok. Það gerir
skilsmun. Hið sama á sér staö'
um fortíðar-núlegar sagnir svo
sem ann, kann, man, þarf o. s. frv.
þekkjanlegar þátíðir s t e r k r a
sagna inna, kenna, rninna, *þirfa.
Veikar afrunasagnir þeirra, unna,
kunna, muna, þurfa hafa ruglað
og brotið niður beygingu þeirra
hina sterlíu, og í þeim ruglingi
fengið hina fögru og lífseigu þá-
tíð þeirra fyrir nútíð, en sterku
sagnirnar liorfið til veikrar beyg-
ingar eða til loka. Samt verður
nú kennt eins og kennt hefir veiið
og glundrað saman veikum mynd-
um og sterkum, meðan sú aldan er
uppi “að líta síður einstrengings-
lega á ýmsar orðmyndir,’ ’ eða
menn nenna ekki að gæta. þess, að
engin von var til, að liinir miklu
og ágætu brautryðendur ísl. mál-
fræðiþekkingar ryddi þekking-
unni braut út í allar æsar um öll
afbrigði tungunnar stór og smá.
Brandr er umþráttaðrar merk-
ingar í erindi Hávamála: bráð er
þörf þeim er á bröndum skal síns
of freista frama. Alþýðumenn
skilja flestir orðið víst skíði.
Þeim er svo afarljóst, að brátt
ber að og mikið liggur á að gegna
því, sem þarf á skíðuni til þess að
fara ekki á hausinn af þeim. Orð-
tengdafræðin styður og- þann
skilning. Orðið er komið af
hljóðskiftistofninum bran, brun,
sem fer með merkingu hraða.
Brandr eig. það sem fer fljótt, og
eldibrands, sverðs og skíða merk-
ingin greinist eðlilega úr upphafs-