Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1927, Blaðsíða 27

UM ORÐTENGDAFRÆÐI ÍSLENZKA
23
raunar óneitanlega. satt, þótt ekki
•sé mikið í það spunnið; og lýkur
máli sínu með því að vísa til þess,
að von sé óeðlilegra málsgreina og
seilast verði til skýringar, af því
að skáldið geri sér sjáanlega far
um að finna dæmi til orða, sem séu
mismunandi að merkingnl og að
því, að annað liafi æ en hitt œ, 0g
séu þó nærri hvort öðru að öðru
leyti. Það er hörmulegt að jafn
lóviðjafnanlegnr snilling’ur og
Björn M. Olson var, sem lieita
mátti að tungan lægi fyrir eins og
opin bók, skuli láta staðar numið
með þessu og órannsakað, livað
orðtengðíafræðin gæti lagt til úr-
lausnar. Danska Lex. poet. Svb.
Egilss. vænir að lær merki læri og
að lœra sé nafn á einhverju verk-
færi. Það er óaðgengilegt liald,
því enginn hlutur heitir læri á
verkfærum, þeim, s e m m e n n
þekkja, og þá er það ekki senni-
legt að svo heiti hlutur á óþekktu
verkfæri. Skýring Björns M.
Olsens er, vitaskuld, rétt. Orðin
merkja eða geta merkt það, sem
liann segir, því þau eru þekkt í
þeim merkingum; samt langar
mann í aðra skýringn, af því mein-
ingin er mjög tilkomulítil, eins og
Björn M. Olsen tekur sjálfur
fram. Bæði orðin eru komin af
sögninni laga, samdr, lá, er merk-
ir að slá, lýja, lemja, að réttu lagi
sterk, lá, #ló, láinn og -ra-beyg,
lá, *lera, *lerinn, eið skiftilegt við
ö, ey, æ og jafnvel ó. Lær getur
tæplega verið flt. af ló, þ. e. a. s.
merkt lóur. B. M. 0. gerir fulla
grein fyrir því. Aftur kemur
þeim Svb. Egilss. og honum sam-
an um að lœra rnegi taka fyrir
leira. Þeim ber ekki annað á milli
en merkingin. Svb. Egilss. tekur
orðið í sinni algengu merkingu
leir, sem næst er eiginl. merk-
ingu, en B. M. 0. hina óeiginlegu
merkinga slóði. Því lœra líka ritað
leyra, lera og lóra, er komið af -ra-
beygingu sagnarinnar lá, álíka og
slæða (ð fyrir r) sleði og slóði af
sögninni að slá og merkir eig. hið
slegna, lúða, 1. leira leirjörð, orð-
in rituð nær uppruna en leira, 2.
óeiginlega lúður, lerkaður maður,
slóði og í viðskeytum mann-læra
eða mlannlera, mannræfill, slóði—
kisu-lóra, blauður köttur, blevða.
Merkingarnar sannast enn frekar
af tilsvarandi karlkyns viðskeyt-
um -lóði, -leði, -leri, sem eru alveg
sama tóbakið svo sem Am-lóði,
nafn konungssonarins d a n s k ia
Hamlet hjá Shakespeare, eig. of-
lúði, afarmæddi; uppruninn raun-
ar talinn óþektur af sérfræðing-
iim; a.f Saxo er hann nefndur
Amlethus á Latínu, er sýnir að
hann hefir líka verið nefndur
Amleði af íslendingum; Gangleri,
eig. lúðúr af gangi, ættleri, eig.
sleginn ættinni, sá sem áttinni lá-
ist o. fl. Aftur er lær hvorugkvns,
karlkyns í viðskevtum -lér, -lór.
gjörmerkingar, eig. sá, sem slær;
lær, eig. slaigfótur, af'turfótur
grips, sbr. lámr, g r i p f ó t u r,
hrammur, og ló, framhluti hand-
ar, ve'tlings og lumma, eig. sú,
sem tekur (við); sbr. og lár (korn
lár, ullar lár), láfi og láfa; Vind-
lér, eig. sá,sem lýr vindu, bragðal,