Skírnir - 01.01.1942, Síða 90

88
Þorkell Jóhannesson
Skírnir
fræði, verk kynslóða sagnamanna — án höfundar. Eg tel
þetta efalaust langmerkasta áfangann, sem enn hefir náðst
í könnun fornbókmennta vorra. Þótt það hafi orðið mitt
hlutskipti að fást öllu meira við sögulegar rannsóknir en
bókmenntakönnun, hefi eg átt þess kost að kynnast því
nógu vel af eigin raun og athugun á verkum annarra
manna, hve þungt hefir veitt að lyfta því reginbjargi
rangra erfikenninga, er svo lengi hefir slitið orku hinna
beztu manna í þessari grein. Mér er það minnisstætt, þótt
langt sé nú um liðið síðan eg var að semja fyrirlestur
minn um samsetningu Njáls sögu, er fluttur var í há-
skólanum veturinn 1926 og stuðzt er við að nokkru
í grein þessari, hversu mér brá við ummæli próf. Finns
Jónssonar í ritgerð hans um Njáls sögu, þar sem honum
verður rætt um upphaf sögunnarr Þannig .hefir engin
frumsaga byrjað! Þetta og svo allt í gerð sögunnar, sem
ekki samrýmdist reglum bókmenntafræðinganna um gerð
ættarsagna — og í þeirra augum voru allar íslendinga-
sögur ættarsögur, því nær undantekningarlaust — var í
hans augum sönnun þess, að sögunni hefði verið umturn-
að frá upphaflegri gerð sinni og hún færð úr lagi. Hvern-
ig gat þessum ágæta fræðimanni dulizt, að Njáls saga var
alls ekki ættarsaga og upphaf hennar í fyllsta samræmi
við gerð hennar alla? Ástæðan til þess var ofur augljós.
Hann var haldinn af gömlum skoðunarhætti. Öll hans
mikla þekking og reynsla stóð í stömpum, hept og kreppt,
er að því kom að átta sig á hinu nýja, undantekningunni.
Það er furðulegt, hversu mönnum tekst stundum að gera
einföld mál flókin, af því að þeir halda, að þau séu þó ein-
faldari en þau eru. Hvers vegna ekki að taka þetta ritverk,
rannsaka gerð þess alla og kryfja það til mergjar eins og
það var í raun og veru, án þess að jafna því sífellt til ein-
hverrar — að mestu leyti tilbúinnar — reglu um sögu-
gerð, og telja allt, sem á milli bar, ýmist of eða van? Hvern-
ig ætti manni að skiljast eðli og fegurð álftarinnar, er
hann heldur, að þetta sé gæs, og allt, sem á milli ber um
vöxt og lit, sé vansköpun, marklausar firrur í náttúr-